7 лістапада ў Віцебску так і не адбыўся пікет, заяўку на правядзеньне якога ў адміністрацыю Чыгуначнага раёну падавалі пяцёра сяброў Кансэрватыўна-хрысьціянскай партыі БНФ. Намесьніца старшыні раённай адміністрацыі Натальля Ляпёшкіна забараніла акцыю, спаслаўшыся на рашэньне Віцебскага гарвыканкаму «Аб масавых мерапрыемствах у горадзе Віцебску».

З кастрычніка 1997 году ўзначальвае Ёсіф Адамавіч Навумчык Віцебскую абласную арганізацыю «Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны» (ТБМ). Зробленага за гэтыя гады не пералічыць, але мы і ня ставілі за мэту прадставіць пэўную рэтраспэктыву, а папрасілі Ёсіфа Адамавіча абмежавацца ў сваім расповедзе бягучым годам.

Ёсіф Адамавіч, калі ласка, распавядзіце нашым чытачам пра той стан, у якім знаходзіцца сёньня Віцебская гарадзкая арганізацыя.

Ведаеце, колькі падпісчыкаў «Нашага Слова» (газэта ТБМ – рэд.) у Віцебску? Падчас папярэдняй падпіскі па Віцебску было 52 падпісчыкі, а вось пасьля апошняй – усяго 21. Колькасьць падпісчыкаў па вобласьці катастрафічна падае.

Гарадзкая арганізацыя ў нас цяпер засталася практычна без кіраўніка. Летась у лютым правялі выдатны сход, тады каля дзесяці чалавек уступілі ў арганізацыю, семдзесят чалавек перарэгістраваліся. Выбралі склад рады, амаль адзінагалосна абралі кіраўніка гарадзкой арганізацыі. Праходзіць тыдзень-паўтара – чалавек адмаўляецца, аддае дакумэнты. Сёлета ўвесну сабралі раду, усклалі выкананьне абавязкаў старшыні на загадчыцу літаратурна-мастацкай часткі тэатру «Лялька» Людмілу Сіманёнак.

Аднак нягледзячы на няпростыя для беларушчыны часы, нешта ж арганізацыяй усё адно робіцца. Што за апошні год удалося зьдзейсьніць?

Найгалоўнейшае, мы правялі вялікую акцыю, якая атрымала вялікі розгалас у вобласьці, большасьць раённых газэт далі тады інфармацыю. Я кажу пра агляд-конкурс мясцовага друку зь беларускім словам. Кожная раённая рэдакцыя атрымала нашы ўмовы конкурсу, быў дасланы і склад журы. Мы за паўгода вычыталі ўсе газэты. Прычым тыя выданьні, якія прэтэндавалі на першае-трэцяе месцы, чытаў практычна ўвесь склад журы.

Першае месца гэтым разам мы прысудзілі чатыром газэтам: «Герою працы» з Шумілінскага раёну, «Браслаўскай звяздзе», «Патрыёту» з Ушацкага раёну і «Міёрскім навінам». Другое месца заняла газэта Докшыцкага раёну «Родныя вытокі». Трэцяе месца дасталася газэце Шаркоўшчынскага раёну «Кліч Радзімы» і газэце Пастаўскага раёну «Пастаўскі край». Апроч таго, мы пэрсанальна ўганаравалі трыццаць журналістаў з усёй вобласьці, падарылі ім творы беларускай літаратуры.

Уручэньне ўзнагарод адбылося ў Бычках падчас Быкаўскага сьвята. Запрасілі ўсіх пераможцаў. З розных абставін прыехаць змаглі ня ўсе. Аднак прадстаўнікі пяці мясцовых рэдакцыяў прыехалі. Астатнім прызы ўручалі на месцах. Я выяжджаў, Юры Бабіч выяжджаў. У Шуміліне ўручылі ўзнагароду і рэдакцыі, і журналістам. Наведалі Шаркоўшчыну, раённая газэта пра гэтую падзею паведаміла потым на першай старонцы. Пасьля наведалі докшыцкую газэту. Выяжджалі і ў Паставы, дзе таксама сабралі ўсіх журналістаў пастаўскай газэты. Тыдні два таму мы зь Юрыем Бабічам там былі. Яны таксама напісалі пра гэта.

Ёсьць шэраг журналістаў, сярод якіх Галіна Шпакоўская, Тамара Пашкевіч, – яны заўсёды пішуць па-беларуску. Уручылі ўсім кнігі, якія мне ўдалося набыць у Менску. Пры канцы красавіка – на пачатку траўня кнігі ўдалося атрымаць ад Саюзу беларускіх пісьменьнікаў: больш за дваццаць трохтомнікаў Васіля Быкава. Была і іншая літаратура, зь якой нам вельмі дапамаглі кампанія «Будзьма беларусамі» і Міжнароднае аб'яднаньне беларусаў сьвету «Бацькаўшчына». Засталося яшчэ толькі ў Сянно завезьці кніжкі журналістам. Гэта, у першую чаргу, наша ўвага і ўвага грамадзкасьці да тых, хто піша па-беларуску.

Скажыце, калі ласка, некалькі словаў пра Быкаўскае сьвята.

Сьвята праводзілі разам з рухам «За свабоду». Штогод на імпрэзу ў Бычках зьбіраецца дзьвесьце-трыста чалавек. Імкнёмся, каб гэтае сьвята праходзіла з удзелам Ушацкага райвыканкаму, і, трэба сказаць, у нас склаліся добрыя адносіны з ушацкім кіраўніцтвам, з ідэалягічнай службай.

Ушанаваньне памяці нашых знакамітых землякоў зьяўляецца нашым прыярытэтным накірункам. Гэта наша ініцыятыва. Матэрыялы пра гэта друкаваліся ў « Нашым слове». Нямала лістоў наконт гэтага напісана ад імя рады Таварыства беларускай мовы і ў Саўмін, і ў адміністрацыю прэзыдэнта, і ў аблвыканкам, і ў райвыканкамы. А адказы прыходзяць аднатыпныя: маўляў, «будзем разглядаць», але да канкрэтнай працы справа не даходзіць.

Праясьніце, калі ласка, сытуацыю наконт вашых стасункаў з гарадзкім кіраўніцтвам. Якія пытаньні вы зь імі абмяркоўвалі?

За апошнія два гады я колькі разоў наведваў гарадзкіх кіраўнікоў і кіраўнікоў ідэалягічных службаў. На словах нібыта пагаджаюцца, але нічога не зьмяняецца. Як не было ў горадзе беларускамоўнай рэклямы, так яе і зараз няма. І культура тут адстае. Па выніках нашай канфэрэнцыі летась мы напісалі ліст на імя старшыні аблвыканкаму, ён быў апублікаваны на сайце «Народных навінаў Віцебску», і адказ мы таксама апублікавалі. Практычна ні на адно наша пытаньне мы канкрэтнага адказу не атрымалі.

Ставілі мы пытаньні і пра назвы чыгуначных станцыяў, прыпынкаў, і наконт школьнай адукацыі. Ведаеце, у вобласьці няма ніводнай сярэдняй беларускай школы ці гімназіі. А былі ж у нас і ў Віцебску, і ў Полацку беларускамоўныя гімназіі. 70 адсоткаў школьнікаў па вобласьці некалі вучыліся на беларускай мове, а цяпер 13 адсоткаў. Ёсьць толькі Сеньненская школа-інтэрнат. Я тут папрасіў Саюз пісьменнікаў, і яны мне перадалі два пакункі кніг беларускіх і часопісаў «Дзеяслоў». Многія ж нават ня ведаюць, што такі часопіс наогул існуе.

З новым старшынём аблвыканкаму пакуль не сустракаліся, хаця, вядома, трэба б было схадзіць. Трэба выкласьці праблемы, якія існуюць. Былі ў мяне дзьве гутаркі з Падгурскім, намесьнікам старшыні гарвыканкаму, які займаецца пытаньнямі культуры, адукацыі. Чалавек ён сур'ёзны, беларускамоўны. Як быццам бы ёсьць разуменьне. Але што будзе мяняцца – ня ведаю.

У чым Вы асабіста бачыце прычыны гэткай абыякавасьці з боку ўлады да пытаньняў беларускай мовы?

300 гадоў русіфікацыі, як бы там ні было. Дарэчы, некалі я знайшоў гэткае выказваньне Кацярыны Другой 1796 году: «Вялікае княства Літоўскае надалей называць толькі Белай Русьсю, а народ яе – беларусамі, чым навекі прывяжам яе да Расеі. Замірыць Белую Русь сілай немагчыма. Гэтую місію мы ўскладзем на рускага чыноўніка, рускага настаўніка, рускага папа. Менавіта яны аднімуць у беларусаў ня толькі іхную мову, але і саму памяць пра саміх сябе».

Тут яшчэ і безадказныя адносіны кіраўніцтва ўладных структураў і ідэалягічных службаў. Я пытаў іх: ці была ў вас хаця б адна нарада, на якой вы казалі пра неабходнасьці ўвагі да беларускай мовы? Я нідзе не чытаў пра гэта, ніколі ня чуў пра гэта – ані па радыё, ані па тэлебачаньні – за апошнія два-тры гады. Дзяржава абавязаная забясьпечваць рэальную роўнасьць дзьвюх моваў. А якая ж можа быць роўнасьць моваў, калі Палата прадстаўнікоў прымае законы, як правіла, толькі на расейскай мове, хіба акрамя тых, якія тычацца нейкіх пытаньняў культуры. І то я не зусім у гэтым упэўнены.

Год таму ў Віцебску распачалі працу моўныя курсы «Мова нанова». Ці маеце вы з арганізатарамі гэтых курсаў якія-небудзь стасункі?

З «Мовай нанова», вядома, супрацоўнічаем. І я быў у іх на занятках, і Юры Бабіч супрацоўнічае зь імі. Выдатная гэтая справа. Мы ня толькі вітаем, але і дапамагаем, дзе можна. Чым больш будзе гэткіх курсаў, тым лепш. Галоўнае, што там моладзь прысутнічае. Цяпер няма ніводнай вышэйшай навучальнай установы, ніводнага ліцэю, ніводнага каледжу. Людзі ж разумеюць: навошта вывучаць беларускую мову, калі ў далейшым на ёй няма дзе вучыцца.

Падзяліцеся, спадар Ёсіф, з нашымі чытачамі вашымі плянамі на найбліжэйшы час.

У найбліжэйшых плянах – выезд у тыя школы, дзе вядзецца выкладаньне па-беларуску. Вось неўзабаве паедзем у Сеньненскую школу-інтэрнат. Паедзем з нашымі мясцовымі пісьменнікамі.

Распавядзіце, якую частку вашых сяброў складае моладзь, і наколькі яна актыўна сябе паводзіць?

Моладзь складае траціну нашых сяброў. Але сказаць, што яна актыўна сябе праяўляе, я не магу. Актыўнасьць, на маё разуменьне, павінна праяўляцца ў тым, каб падпісаць «Наша Слова» сабе і свайму сябру. Ня будзе газэты, мы страцім магчымасьць абмену думкамі і ідэямі. Перайсьці толькі на інтэрнэт – гэта ня выйсьце, шмат што з гэтым пераходам губляецца. Актыўнасьць павінна праяўляцца ня ў нейкіх шумавых акцыях, а ў распаўсюдзе беларускага слова, беларускай кнігі, беларускіх газэт, часопісаў. Я калі езьдзіў па рэдакцыях, вазіў з сабой «Дзеяслоў», дык далёка ня ўсе нават журналісты пра гэткі часопіс ведаюць.

С. Горкі, Віцебская вясна