Варта заўважыць, што для сябе ж выканкам пакінуў магчымасць праводзіць масавыя мерапрыемствы дзе заўгодна: месца вызначана выключна для імпрэзаў, якія праводзяцца не дзяржаўнымі ўладамі, а «усімі ахвотнымі». Насамрэч, «усім ахвотным» ужо даўно забаронена ладзіць масавыя мерапрыемствы, хаця «на паперы» гэтае права людзям гарантавана.

«Рашэнне Расонскага раённага выканкама аб пераносе адзінага месца, дазволенага для правядзення масавых мерапрыемстваў, з цэнтра на ўскраіну пасёлка, верагодна, накіравана на абмежаванне публічнасці і ўплыву акцый і сходаў. Пакіданне за сабой права праводзіць мерапрыемствы ў любым месцы прадугледжвае падвойныя стандарты: выканкам захоўвае свабоду для афіцыйных мерапрыемстваў, адначасова абмяжоўваючы грамадзянскія ініцыятывы і права на публічнае выказванне ў значных месцах», адзначае юрыст, аналізуючы рашэнне мясцовых уладаў № 735 «Об определении места для проведения массовых мероприятий».

Пры аналізаванні гэтага рашэння важна ўлічваць палітычны кантэкст краіны, яе заканадаўства і метады правапрымянення, якія выкарыстоўваюцца ўладамі для падаўлення іншадумства.

Свабода сходаў лічыцца адным з асноўных правоў чалавека і замацавана як у міжнародных праваабарончых дакументах (напрыклад, ва Усеагульнай дэкларацыі правоў чалавека і Міжнародным пакце аб грамадзянскіх і палітычных правах), так і ў канстытуцыях многіх краін. У Беларусі, згодна з Канстытуцыяй, грамадзянам таксама гарантуецца права на свабоду мірных сходаў, аднак на практыцы гэтае права сістэматычна абмяжоўваецца.

Такі падыход характэрны для аўтарытарных рэжымаў, дзе ўлада імкнецца мінімізаваць магчымасці для сходаў у грамадскіх і даступных месцах, тым самым душачы грамадскую актыўнасць.

1. Заканадаўчыя абмежаванні свабоды сходаў
У апошнія гады Беларусь прыняла шэраг законаў, якія істотна абмяжоўваюць свабоду мірных сходаў. Напрыклад, невыканальныя патрабаванні да атрымання дазволу на правядзенне масавых мерапрыемстваў дазваляюць дзяржаве адмаўляць у правядзенні акцый, якія могуць успрымацца як крытыка ўлады. Практычна любыя публічныя сходы, нават калі яны невялікія і мірныя, патрабуюць дазволу ад мясцовых уладаў, які ў большасці выпадкаў не даецца. У 2021 годзе пасля масавых пратэстаў 2020 года была прынята новая рэдакцыя закона, якая яшчэ больш узмацняе абмежаванні на правядзенне сходаў і прадугледжвае сур'ёзныя пакаранні за ўдзел у несанкцыянаваных акцыях.

2. Пераслед і пакаранні за ўдзел у акцыях пратэсту
У Беларусі ўлады выкарыстоўваюць шырокі спектр карных мераў для стрымлівання пратэстнай актыўнасці, пачынаючы ад адміністрацыйных арыштаў і заканчваючы крымінальнымі справамі супраць актывістаў, журналістаў і праваабаронцаў. Пасля пратэстаў 2020 года было зафіксавана мноства выпадкаў гвалту з боку праваахоўных органаў супраць мірных удзельнікаў акцый, у тым ліку неабгрунтаваныя затрыманні, жорсткае абыходжанне ў месцах утрымання, пазбаўленне волі і штрафы.

Многіх удзельнікаў пратэстаў арыштоўвалі па абвінавачанні ў парушэнні грамадскага парадку, супраціўленні праваахоўным органам або экстрэмісцкай дзейнасці, што дазваляе ўладам пазбаўляць волі на працяглыя тэрміны людзей, якія ўдзельнічаюць у мірных сходах. Акрамя таго, дзяржаўныя СМІ і прапаганда актыўна прадстаўляюць пратэстоўцаў як ворагаў дзяржавы і падрываюць грамадскую думку аб правамернасці іх дзеянняў.

3. Кантроль за грамадскімі прасторамі і лічбавымі камунікацыямі
Каб спыніць арганізацыю сходаў, дзяржава таксама выкарыстоўвае метады кантролю за камунікацыяй і свабодай слова. Пасля пратэстаў 2020 года быў уведзены яшчэ большы кантроль над сацыяльнымі сеткамі, месэнджарамі і інтэрнэт-прасторай, блакуюцца незалежныя сайты і каналы, дзе распаўсюджваецца інфармацыя аб пратэстах. Гэта робіць практычна немагчымым арганізаваць сход ці пратэст праз сацыяльныя сеткі ці месэнджэры, што ва ўмовах лічбавай эпохі сур'ёзна абмяжоўвае магчымасці людзей выказваць сваё меркаванне і каардынаваць дзеянні.

4. Запалохванне і ціск на грамадзянскую супольнасць
Беларускія ўлады таксама сістэматычна ціснуць на няўрадавыя арганізацыі і актывістаў, закрываюць незалежныя СМІ і грамадскія аб'яднанні. Шэраг незалежных арганізацый, якія выступаюць за правы чалавека і падтрымліваюць свабоду сходаў, былі прызнаныя «экстрэмісцкімі» і вымушаныя спыніць сваю дзейнасць, што яшчэ больш аслабіла падтрымку правоў на мірныя сходы.

5. Міжнародная рэакцыя і санкцыі
Міжнародная супольнасць асудзіла падаўленне свабоды сходаў у Беларусі і ўвяла санкцыі супраць ключавых беларускіх чыноўнікаў і арганізацый, якія садзейнічаюць рэпрэсіям. Нягледзячы на гэта, дзяржава працягвае ігнараваць заклікі да захавання правоў чалавека, што ўзмацняе рэжым ізаляцыі і кантраляванае становішча ўнутры краіны.

Такім чынам, можна зрабіць выснову, што парушэнні свабоды сходаў у Беларусі сталі сістэматычнымі і з'яўляюцца часткай агульнай палітыкі задушэння іншадумства. Дзяржава выкарыстоўвае заканадаўчыя, адміністрацыйныя і паліцэйскія механізмы для кантролю над публічнымі прасторамі і прадухілення масавых сходаў, што дазваляе падтрымліваць стабільнасць таталітарнага рэжыму за кошт абмежаванняў асноўных грамадзянскіх правоў і свабод. Рашэнне Расонскага раённага выканкама № 735 «Об определении места для проведения массовых мероприятий» палягае ў тым самым рэчышчы.

Віталь Віхура