Унясенне змяненняў у "Пералік дзяржаўных сацыяльных стандартаў па абслугоўванні насельніцтва Віцебскай вобласці" з'яўляецца актам рэгулявання, які, хоць і адносіцца да рэгіянальных нарматыўных актаў, павінен адпавядаць агульнадзяржаўным прававым прынцыпам і рэкамендацыям. Аднак ва ўмовах таталітарнай сістэмы такія змены часта прымаюцца ў адсутнасць публічнага абмеркавання.
Новая норма, згодна з якой у начны час у сельскіх населеных пунктах (акрамя аграгарадкоў) дастаткова захоўваць светлавыя пункты толькі на ўездзе і выездзе, фактычна зніжае патрабаванні да выканання базавых сацыяльных стандартаў. Папярэдняя норма аб абавязковым дазволе не менш як 85 працэнтаў вуліц цяпер абмежавана гарадамі, гарадскімі пасёлкамі і аграгарадкамі. Гэты крок можа разглядацца як не выкананне стандартаў умоў жыцця грамадзян для сельскіх населеных пунктаў, паколькі забеспячэнне бяспекі і камфорту патрабуе шырэйшага агляду тэрыторыі, падкрэслівае юрыст.
Змяненне нормы аб асвятленні ў населеных пунктах можа прывесці да тыповага патэнцыйнага парушэння правоў грамадзян, стварае праблемы для выканання стандартаў правоў чалавека. У прыватнасці
1. Парушэнне права на годныя ўмовы жыцця
- Нацыянальныя стандарты: Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь (артыкул 21) гарантуе кожнаму грамадзяніну права на годны ўзровень жыцця, уключаючы забеспячэнне бяспекі і камфорту. Пагаршэнне стандартаў асвятлення ў сельскай мясцовасці можа быць успрынята як парушэнне гэтых гарантый, бо адсутнасць належнага асвятлення супярэчыць звычайным умовам, асабліва ў цёмны час сутак.
- Міжнародныя нормы: Міжнародны пакт аб эканамічных, сацыяльных і культурных правах (артыкул 11) устанаўлівае права кожнага чалавека на здавальняючыя ўмовы жыцця. Абмежаванне асветленасці супярэчыць гэтаму правілу, паколькі яно ўплывае на бяспеку і сацыяльны дабрабыт.
2. Парушэнне права на бяспеку
- Адсутнасць належнай увагі павышае рызыку ўзнікнення злачынстваў і дарожна-транспартных здарэнняў, якія пагражаюць бяспецы грамадзян. Гэта можа быць расцэнена як невыкананне сваіх абавязацельстваў па абароне жыцця і здароўя сваіх грамадзян (артыкул 45 Канстытуцыі Беларусі і артыкул 12 Міжнародны пакт аб эканамічных, сацыяльных і культурных правах).
3. Парушэнне права на роўнасць
- Устаноўленыя розныя стандарты для асвятлення ва ўмовах навакольнага асяроддзя і ўздзеяння населеных пунктаў могуць разглядацца як дыскрымінацыя па месцы пражывання. Жыхары сельскай мясцовасці аказваюцца ў менш выгадных умовах, што супярэчыць прынцыпу роўнасці (артыкул 22 Канстытуцыі РБ і артыкул 26 Міжнародны пакт аб грамадзянскіх і палітычных правах).
4. Парушэнне права на ўдзел у кіраванні
- Унясенне змяненняў без папярэдняга публічнага абмеркавання або ўліку грамадзянскіх правоў на ўдзел у кіраванні дзяржаўнымі справамі (артыкул 37 Канстытуцыі РБ і артыкул 25 Міжнароднага пакта аб грамадзянскім праве і фінансавых правах). Гэта асабліва актуальна ва ўмовах, калі рашэнні закранаюць якасць жыцця і бяспеку насельніцтва.
5. Парушэнне права на доступ да інфармацыі
- Калі інфармацыя аб зменах абмежавана або доступ да яе абцяжараны, гэта можа парушыць права грамадзян на доступ да інфармацыі аб важных зменах, якія ўплываюць на іх жыццё (артыкул 34 Канстытуцыі РБ і артыкул 19 Міжнародны пакт аб грамадзянскіх і палітычных правах).
6. Парушэнне права на здароўе
- Асвятленне вуліц адыгрывае ролю ў стварэнні бяспечнага і спрыяльнага асяроддзя, якое непасрэдна звязана з фізічнымі і псіхалагічнымі адчуваннямі грамадзянамі. Зніжэнне ўзроўню асвятлення можа прывесці да стрэсу, трывожнасці і негатыўных наступстваў для здароўя, што парушае права на ахову здароўя (артыкул 45 Канстытуцыі РБ і артыкулы 12 Міжнароднага пакта аб эканамічных, сацыяльных і культурных правах).
7. Парушэнне права на свабоду перамяшчэння
- Недахоп асвятлення можа абмяжоўваць свабоду перамяшчэння, асабліва ў цёмны час сутак. Жыхары, асабліва жанчыны, пажылыя людзі і дзеці, могуць апасацца выйсці на вуліцу з-за павышанай рызыкі нападаў або няшчасных выпадкаў (артыкул 30 Канстытуцыі РБ і артыкул 12 Міжнародны пакт аб грамадзянскіх і палітычных правах).
Міжнародныя прававыя нормы не змяшчаюць прамых згадак аб вулічным асвятленні як асобным праве, аднак звязаны з палажэннямі міжнародных дакументаў, якія гарантуюць права на належныя ўмовы жыцця, бяспекі і здароўя. У прыватнасці
Міжнародны пакт аб эканамічных, сацыяльных і культурных правах
Артыкул 11: Кожная асоба мае права на годны ўзровень жыцця, уключаючы жыллё, харчаванне, адзенне і паляпшэнне жыццёвых умоў.
- Асвятленне адыгрывае вырашальную ролю ў забеспячэнні камфортных і бяспечных умоў жыцця, асабліва ва ўмовах атмасфернага ўздзеяння на населеных пунктах. Недастатковае асвятленне можа парушыць бытавыя ўмовы, абмежаваць свабоду перамяшчэння і павысіць рызыкі для здароўя і бяспекі.
- Калі абмежаване прыводзіць да пагаршэння ўмоў жыцця, гэта можна разглядаць як парушэнне права на годныя ўмовы жыцця.
2. Міжнародны пакт аб карупцыі і міжнародных правах
- Артыкул 6: Права на жыццё. Дзяржава лічыць, што робіць усе меры, неабходныя для абароны жыцця сваіх грамадзян.
- Вулічнае асвятленне напрамую звязана з бяспекай грамадзян, а таксама з нізкай рызыкай дарожна-транспартных здарэнняў, пажараў і іншых пагроз. Пагаршэнне асветленасці можа павысіць рызыку такіх інцыдэнтаў, якія могуць узнікнуць пры выкананні гэтага права.
3. Усеагульная дэкларацыя правоў чалавека
Артыкул 25: Кожны чалавек мае права на такім узроўні жыцця, уключаючы жыллёвыя ўмовы, неабходныя для падтрымання здароўя.
- Асветленыя прасторы ствараюць бяспечнае і камфортнае асяроддзе, якое забяспечвае падтрыманне бяспекі. Памяншэнне асветленасці можа адмоўна адбіцца на дабрабыце грамадзян, асабліва ўразлівых груп, такіх як дзеці, пажылыя людзі і людзі з абмежаванымі магчымасцямі.
4. Канвенцыя аб ліквідацыі ўсіх форм дыскрымінацыі ў адносінах да жанчын
Артыкул 14. Дзяржава павінна забяспечыць годныя ўмовы жыцця жанчын у сельскай мясцовасці.
- Зніжэнне стандартаў дазволенасці можа адмоўна адбіцца на жанчынах, якія ў цёмны час сутак могуць стварыць сур'ёзную ўразлівасць з-за ўмоў назірання на вуліцах. Гэта можа быць расцэнена як грэбаванне іх правамі ў роўных і бяспечных умовах жыцця.
5. Мэты ў галіне ўстойлівага развіцця
Мэта 11: Зрабіць гарады і населеныя пункты інклюзіўнымі, бяспечнымі і ўстойлівымі.
Тут прадугледжваецца паляпшэнне ўмоў працы і бяспекі для ўсіх грамадзян. Вулічнае асвятленне напрамую звязана з гэтай мэтай, бо яно ўплывае на бяспеку і даступнасць грамадскіх памяшканняў. Пагаршэнне бачнасці населеных пунктаў супярэчыць гэтай мэце.
Такім чынам, ніжэнне стандартаў асвятлення ў населеных пунктах можа разглядацца як неадпаведнасць Міжнародным стандартам, калі гэта супярэчыць якасці жыцця і бяспекі грамадзян. Таму рашэнне мясцовых улад патрабуе перагляду з улікам правоў грамадзян, іх бяспекі і роўных умоў жыцця, падкрэслівае юрыст.
Віталь Віхура