Грамадзянская ініцыятыва Romaintegration прэзентавала даклад «Сацыяльна-эканамічнае становішча ромскага насельніцтва Беларусі». Даклад падрыхтаваны сумесна з Цэнтрам экспертыз у галіне роўных правоў (Літва) і накіраваны на паляпшэнне становішча і сацыяльную інтэграцыю ромскага насельніцтва Беларусі. Прэзентацыя і дыскусія «Як жывуць ромы ў Беларусі» прайшлі 14 траўня ў Press Club. Romaintegration пры падтрымцы РГА «Беларуская Цыганская дыяспара» правялі маніторынг у ромскіх супольнасцях, якія пражываюць у Мінску, Гомелі, Віцебску, Талачыне (Віцебская вобл.), Ашмянах (Гродзенская вобл.), Бабруйску (Магілёўская вобл.), п. Русіна і. п. Вялікія Лукі (Баранавіцкі раён, Брэсцкая вобл.) — усяго 7 населеных пунктаў, якія былі выбраны з пункту гледжання шчыльнасці насельніцтва.

Наталья Кутузова, Олег Корицкий, Артур Гомонов время презентации доклада о положении ромов в Беларуси. Фото: belsat.eu

Наталля Кутузава (Romaintegration) адзначыла, што заўсёды ёсць розніца паміж афіцыйнымі і неафіцыйнымі дадзенымі, аднак іх маніторынг не меў на мэце замяніць сабой перапіс насельніцтва. Агульная колькасць рэспандэнтаў склала 814 чалавек (з іх дзеці да 14-ці гадоў—375 чалавек), колькасць сем'яў—267.

Спынімся больш падрабязна на двух пунктах маніторынгу: працаўладкаванне і этнічнае прафіляванне.

Так, паводле аўтараў дакладу, 50% рэспандэнтаў сутыкаліся з шматразовымі адмовамі пры спробах працаўладкавання пры наяўнасці вакансій (больш за 3 адмовы). Часцей за ўсё атрымліваюць адмовы ромскія жанчыны (62% ад колькасці тых, хто сутыкаўся са шматлікімі адмовамі). Гэта звязана з тым, што яны маюць характэрныя рысы знешнасці і адзення, альбо вядомая іх этнічная прыналежнасць. У малых населеных пунктах этнічная прыналежнасць часта ідэнтыфікуецца па адрасе рэгістрацыі. Так, калі бабруйскі працадаўца бачыць у пашпарце суіскальніка рэгістрацыю ў Цітаўцы (раён горада, дзе пражываюць ромскія супольнасці), ён можа адмовіць у працаўладкаванні.

Афіцыйная прычына адмовы — адсутнасць вакансіі. Аднак гэта далёка не заўсёды адпавядае рэчаіснасці, — сцвярджаюць даследчыкі, — так, часта ў малых гарадах факт наяўнасці вакансіі агульнавядомы. Але часам сярод працадаўцаў пры адмове заўважаюцца і адкрыта дыскрымінацыйныя выказванні. Напрыклад, адной ромскай жанчыне было сказана: "Мы ведаем, адкуль ты, не прыходзь і сябровак сваіх не прыводзь".

Акрамя таго, вядомы выпадкі, калі ромкі са светлымі валасамі практычна не сутыкаліся з праблемамі ў працаўладкаванні, што таксама можа пацвярджаць наяўнасць дыскрымінацыйных практык у адносінах да ромаў у працаўладкаванні.

Алег Карыцкі (РГА "Беларуская цыганская дыяспара") у сваю чаргу адзначыў, што ў суседніх краінах да ромаў ставяцца больш лаяльна пры працаўладкаванні.

80% рэспандэнтаў сутыкаліся з этнічным прафіляваннем. Часцей за ўсё гэта звязана з затрыманнямі, шматразовай дактыласкапічнай рэгістрацыяй, адабраннем транспартных сродкаў.

Артур Гоманаў, кіраўнік РГА «Беларуская Цыганская Дыяспара», пацвярджае, што праз дактыласкапію прайшло каля 80% ромаў, якія пражываюць у Беларусі:

«Супрацоўнікі МУС бачаць рома альбо ромку, падыходзяць на вуліцы, нават калі яны з дзецьмі і ідуць, напрыклад, у поліклініка, усё роўна запрашаюць у аўтамабіль для таго, каб ідэнтыфікаваць чалавека, хоць дадзеныя ў іх ёсць, так як гэта мясцовыя жыхары. Калі б гэта былі немясцовыя жыхары, гэта можна было б зразумець, але калі яны ведаюць гэтых ромаў, нават у твар, яны ўсё роўна завозяць у РАУС, вырабляючы дактыласкапію, фатаграфуюць, перапісваюць пашпартныя дадзеныя і адпускаюць, нічога не тлумачачы. У свой час мы спрабавалі, каб ромы пісалі заяву з просьбай выдаць даведку аб праходжанні дактыласкапіі, але ромы ставяцца да гэтага з асцярогай».

У адрозненне ад працаўладкавання тут іншыя прапорцыі: калі на працу часцей за ўсё не хочуць браць жанчын, то аб'ектамі этнічнага прафілявання з'яўляюцца часцей мужчыны.

“Ёсць пэўныя зоны, дзе ромы падвяргаюцца часцей за ўсё этнічнага прафілявання — гэта вакзалы. Адкуль бы ромка або ром не прыехалі, яны заўсёды трапляюць у поле зроку — але перыяд затрымання не перавышае 3-х гадзін" — падкрэслівае Наталля Кутузава.

Акрамя таго, каля 5% дзяцей (падлеткавага ўзросту) падвяргаліся этнічнаму прафіляванню.

«Гэта назіралася часцей за ўсё ў Бабруйску: падлетак не дайшоў да свайго дома, яго адвезлі ў РАУС, прычым бацькоў не ставяць у вядомасць», — адзначае Наталля Кутузава.

Найбольшая колькасць выпадкаў этнічнага прафілявання назіраецца ў Мінску, Віцебску і Гомелі (да 80%). Выключэнне складаюць Ашмяны — усяго 25%.

Існуюць спецыяльныя інструкцыі для супрацоўнікаў МУС, дзе ёсць прамыя ўказанні затрымліваць асоб ромскаго паходжання. Прадстаўнік Беларускага Хельсінскага камітэта Дзмітрый Чарных вёў перапіску з МУС і задаваў пытанні аб правамернасці такіх інструкцый.

Спецыфічная сітуацыя назіраецца зноў у Цітаўцы (раён у Бабруйску, дзе пражываюць ромы). Наталля Кутузава адзначыла, што раён гарадскімі ўладамі зусім не добраўпарадкоўваецца. Там практычна няма пешаходных пераходаў — і як следства жыхароў гэтага раёна часта штрафуюць за пераход дарогі ў неналежным месцы.

Чаму не "цыганы", а "ромы"? Тлумачыць Артур Гоманаў, кіраўнік РГА «Беларуская Цыганская Дыяспара»

Артур Гоманаў распавёў пра ідэю правесці спецыяльны трэнінг для супрацоўнікаў МУС Бабруйска для таго, каб актуалізаваць разуменне мяжы, далей якой знаходзіцца этнічнае прафіляванне. У той жа час, Артур Гоманаў адзначыў, што дыялог з уладамі на гэтую тэму дае пазітыўныя змены: так, ведамасная газета МУС «На страже» спыніла падкрэсліваць у сваіх навінах ромскую прыналежнасць злачынцаў, каб пазбегнуць распальвання нацыянальнай варожасці.

«Калі ездзіш, маеш зносіны і тлумачыш — тады гэта дае станоўчы вынік», — адзначае Артур Гоманаў.

Некаторыя рэкамендацыі дазволілі б змяніць сітуацыю з працауладкаваннем і этнічным прафіляваннем. Гэта: прыняцце мер па спыненні дыскрымінацыі ромаў пры працаўладкаванні, садзейнічанне развіццю прадпрымальніцтва, у асаблівасці ў сельскай мясцовасці, спынення ўсіх формаў этнічнага прафілявання як адкрыта дыскрымінацыйнай практыкі і іншыя.

Крыніца: Як жывуць ромы ў Беларусі? Прэзентаваны даклад пра становішча ромскага насельніцтва Аўдыё