У 2018 годзе грамадзянскія актывісты, адвакаты, праваабарончыя групы і незалежныя СМІ ў Беларусі па-ранейшаму падвяргаліся ціску з боку ўладаў. Дзесяткі журналістаў падвергліся судоваму пераследу па розных адвольных падставах, былі ўведзеныя дадатковыя абмежаванні на свабоду выказвання меркаванняў у інтэрнэце.
Беларусь застаецца адзінай еўрапейскай дзяржавай, дзе працягвае прымяняцца смяротнае пакаранне. Сем'ям пакараных пра дату прывядзення прысуду ў выкананне і пра месца пахавання не паведамляецца.
Пра гэта гаворыцца ў Сусветным дакладзе 2019 праваабарончай арганізацыі Human Rights Watch.
Смяротнае пакаранне
У кастрычніку 2017 г. быў пакараны Кірыл Казачок, асуджаны ў снежні 2016 г. за забойства. У сярэдзіне траўня былі пакараныя Віктар Лётаў і Аляксей Міхаленя, асуджаныя ў 2017 г. таксама за забойства.
У снежні 2017 г. і траўні 2018 г. адпаведна апеляцыйныя інстанцыі зацвердзілі смяротны прысуд Ігара Гершанкова і Сямёна Беражнога, якія былі асуджаныя ў 2017 г. па справе «чорных рыэлтараў», а таксама Вячаслава Сухарко і Аляксандра Жыльнікава, асуджаным у 2015 г. за забойства.
Свабода выказвання меркаванняў і напады на журналістаў
Паводле звестак Беларускай асацыяцыі журналістаў, са студзеня па жнівень было адвольна затрымана 29 журналістаў, у тым ліку тыя, што асвятлялі пратэсты ў Дзень волі.
У снежні 2017 г. суд аштрафаваў галоўнага рэдактара Naviny.by на 345 беларускіх рублёў (прыкладна 160 даляраў ЗША) за матэрыял пра несанкцыянаваны мітынг у Мінску. У лістападзе Мінюст вынес гэтаму выданню папярэджанне аб парушэнні заканадаўства аб СМІ. У Беларусі пасля двух папярэджанняў сродак масавай інфармацыі можа быць закрыты.
У лютым аператар тэлеканала «Белсат» Андрэй Козел быў збіты супрацоўнікамі міліцыі, калі здымаў падлік галасоў на выбарчым участку, і затрыманы да раніцы наступнага дня. У сакавіку ён быў аштрафаваны на 735 беларускіх рублёў (прыкладна 340 даляраў ЗША) за непадпарадкаванне міліцыі.
У лютым міліцыя зацікавіліся 19-гадовым блогерам Сцяпанам Святловым у сувязі з нібыта размешчанымі ім ролікамі, што могуць абражаць прэзідэнта Аляксандра Лукашэнку. На кватэры ў яго бацькоў быў праведзены ператрус, канфіскавалі ноўтбук і відэакамеру Святлова.
Улады ўзмацнілі пераслед журналістаў-фрылансераў, якія супрацоўнічаюць з незарэгістраванымі ў краіне замежнымі СМІ: у верасні - снежні 2017 г. было ўзбуджана 33 справы ў дачыненні да 17 чалавек, у студзені - верасні 2018 г. - 85 у дачыненні да 31 чалавека (больш, чым за аналагічны перыяд 2017 г.) Усім фігурантам прызначалі штраф ад 490 да 1 225 беларускіх рублёў (прыкладна 230 - 575 даляраў ЗША).
У чэрвені крымінальная справа аб ухіленні ад выплаты падаткаў была распачатая ў дачыненні да кіраўніка незалежнага інфармагенцтва БелаПАН Алеся Ліпая. У яго абшукалі кватэру і забаранілі яму на час суда выязджаць за мяжу. Пасля смерці Ліпая ў жніўні справу закрылі.
У жніўні была ўзбуджаная крымінальная справа ў сувязі з нібыта выкарыстаннем журналістамі шэрагу выданняў пароляў дзяржаўнага інфармагенцтва БЕЛТА для атрымання бясплатнага доступу. Гэты жорсткі крок даваў падставы меркаваць, што ўлады выкарыстоўваюць гэта для пакарання няўгодных СМІ. Былі праведзеныя ператрусы ў рэдакцыях БелаПАН, TUT.BY і яшчэ некалькіх СМІ, у тым ліку дзяржаўных, а таксама на кватэрах некалькіх журналістаў. Па меншай меры 18 журналістаў былі арыштаваныя па абвінавачванні ў «несанкцыянаваным доступе да кампутарнай інфармацыі». Да 10 жніўня ўсіх адпусцілі, але на момант падрыхтоўкі гэтага агляду яны заставаліся пад следствам.
Галоўны рэдактар TUT.BY прызнала факт выкарыстання яе супрацоўнікамі пароляў для атрымання бясплатнага доступу да матэрыялаў БЕЛТА, і ёй было прад'яўленае абвінавачванне ў бяздзейнасці службовай асобы, якое прадугледжвае пакаранне да пяці гадоў пазбаўлення волі.
Свабода інфармацыі
У снежні 2017 г. і студзені 2018 г. па распараджэнні Міністэрства інфармацыі за распаўсюд забароненага кантэнту блакаваліся незалежныя інфармацыйныя рэсурсы «Беларускі партызан» і «Хартыя'97».
Чэрвеньскія папраўкі ў закон аб СМІ дадалі залішнія патрабаванні, у адпаведнасці з якімі ўсе анлайнавыя СМІ абавязаныя фіксаваць імёны аўтараў каментароў і раскрываць гэтую інфармацыю ўладам. Для ўладальнікаў зарэгістраваных анлайнавых СМІ была ўведзеная крымінальная адказнасць за змест любога кантэнту на сайце.
Праваабаронцы і адвакаты
Улады адмовіліся расследаваць недазволенае абыходжанне з ужываннем гвалту да юрыста Аляксея Лойкі падчас міліцэйскага рэйду ў офісе праваабарончага цэнтра "Вясна" ў сакавіку 2017 года г. У кастрычніку 2017 г. на мяжы быў адвольна затрыманы і падвергнуты ператрусу яшчэ адзін актывіст «Вясны», які вяртаўся ў Беларусь з праваабарончага форуму.
У лютым праваабаронца Алена Танкачова вярнулася ў Беларусь пасля заканчэння дзеяння адвольнай трохгадовай забароны на ўезд у краіну.
Адвакаты, якія займаюцца справамі з палітычным падтэкстам, адчуваюць ціск з боку ўладаў. У верасні Мінюст прыпыніў ліцэнзію Ганны Бахціной - адваката з амаль 40-гадовым юрыдычным стажам, спаслаўшыся на яе «недастатковую кваліфікацыю». У кастрычніку суд пацвердзіў гэтае рашэнне. Бахціна апынуліся ў ліку васьмі адвакатаў, якім улады прапанавалі прайсці «пазачарговую» атэстацыю. Усе яны прадстаўлялі фігурантаў так званай справы «Белага легіёну» - нацыяналістычнай арганізацыі, якая спыніла сваю дзейнасць. Астатнія сем адвакатаў здалі экзамен з заўвагамі і ў сакавіку 2018 года паспяхова прайшлі пераатэстацыю.
Свабода сходаў
Па меншай меры 110 чалавек былі затрыманыя міліцыяй у сувязі з мірнымі пратэстамі, якія апазіцыя традыцыйна праводзіць у Дзень Волі ў Мінску і іншых гарадах 25 сакавіка.
Напярэдадні мітынгу ў Мінску былі затрыманыя апазыцыйны палітык Мікалай Статкевіч і арганізатары мерапрыемства Уладзімір Някляеў, Вячаслаў Сіўчык і Максім Вінярскі. Ім быў прызначаны адміністрацыйны арышт да 10 сутак.
Сем членаў Беларускага Хельсінкскага камітэта і ПЦ "Вясна" былі затрыманыя, калі назіралі за мітынгам у цэнтры Мінска, шасцярых абвінавацілі ва «удзеле ў несанкцыянаваных масавых мерапрыемствах», аднаму дадаткова - «непадпарадкаванне супрацоўніку міліцыі». Усіх затрыманых у той жа дзень адпусцілі, у красавіку яны абскардзілі незаконныя дзеянні міліцыі, па выніках праверкі парушэнняў ўстаноўлена не было. У жніўні вытворчасць супраць актывістаў была спыненая ў сувязі з заканчэннем тэрміну даўнасці.
У траўні ЛГБТ-актывістка Віка Біран была прыцягнутая да адміністрацыйнай адказнасці за адзіночны пікет па чарзе ля будынкаў ўрада, МУС і КДБ супраць асуджэння Міністэрствам унутраных спраў дзеянняў брытанскай амбасады, якая ў Міжнародны дзень барацьбы з гамафобіяй вывесіла вясёлкавы сцяг. Яна была аштрафаваная па двух пратаколах на агульную суму 735 беларускіх рублёў (прыкладна 335 даляраў ЗША).
Свабода асацыяцыі
У траўні ўрад унёс законапраект аб адмене артыкула 193.1 КК РБ, які прадугледжвае адказнасць за ўдзел у незарэгістраванай арганізацыі, і замене гэтага складу на адміністрацыйны, са штрафам да 1 225 беларускіх рублёў (прыкладна 600 даляраў ЗША).
Улады пад адвольнымі прычынамі па-ранейшаму адмаўлялі у рэгістрацыі незалежным групам і апазіцыйным партыям.
У красавіку Мінюст у сёмы раз адмовіў у рэгістрацыі партыі «Беларуская хрысціянская дэмакратыя», спаслаўшыся на тэхнічныя недапрацоўкі ў заяўцы. У траўні Вярхоўны суд пакінуў рашэнне Мінюста ў сіле.
У жніўні суд у Мінску па сумнеўнай справе аб ухіленні ад выплаты падаткаў асудзіў кіраўніка і бухгалтара прафсаюза работнікаў радыёэлектроннай прамысловасці да чатырох гадоў абмежавання волі з забаронай на працягу пяці гадоў займаць кіруючыя пасады.
Ключавыя міжнародныя актары
Урад па-ранейшаму адмаўляўся супрацоўнічаць з прызначаным ў 2012 г. спецдакладчыкам ААН па Беларусi Міклашам Харашці. У сваім заключным дакладзе Савету па правах чалавека ён адзначыў, што на працягу ўсяго перыяду яго мандата «жыццё ў Беларусі рэгламентавалася мэтанакіравана рэпрэсіўнай прававой базай, што пагаршалася рэгулярна паўтараючыміся, цэнтралізавана плануемымі рэпрэсіямі з прымяненнем гвалту ў дачыненні да мірных дэманстрантаў, няўрадавых арганізацый, палітычных апанентаў, праваабаронцаў і супрацоўнікаў незалежных сродкаў масавай інфармацыі». У чэрвені мандат спэцдакладчыка быў працягнуты яшчэ на год.
У снежні 2017 г. Камітэт па ліквідацыі расавай дыскрымінацыі ў сваіх заключных заўвагах па чарговых перыядычных дакладах Беларусі заклікаў урад расследаваць усе выпадкі расавай дыскрымінацыі, прыняць меры па папярэджанні дыскрымінацыі ромаў і забяспечыць незалежнасць судовай улады.
Па выніках разгляду ў траўні пятага перыядычнага дакладу Беларусі аб выкананні Канвенцыі супраць катаванняў Камітэт ААН супраць катаванняў заклікаў урад увесці мараторый на прывядзенне ў выкананне смяротных прысудаў, маючы на ўвазе адмену смяротнага пакарання, адзначыў, што катаванні застаюцца «шырока распаўсюджанай з'явай», заклікаў пакласці канец катаванням у месцах утрымання пад вартай і паказаў на недапушчальнасць выкарыстання псіхіятрычнай шпіталізацыі ў немедыцынскіх мэтах.
Еўрасаюз адзначаў недахопы ў лютаўскіх мясцовых выбарах і выказваўся супраць захавання ў Беларусі смяротнага пакарання, а таксама з нагоды рэпрэсіяў у Дзень Волі, падкрэсліваючы, што павага да правоў чалавека з'яўляецца ключавым фактарам вызначэння далейшых адносін ЕС з Мінскам. У лютым дзяржавы - члены ЕС на год працягнулі абмежавальныя меры ў дачыненні да Беларусі, уведзеныя ў сувязі з працягам парушэнняў правоў чалавека. Гэтыя меры ўключаюць эмбарга на пастаўкі зброі і адрасныя санкцыі ў дачыненні да чатырох асобаў. Нягледзячы на адсутнасць прагрэсу ў правах чалавека, Камісія ЕС працягвала перамовы з Мінскам аб палягчэнні візавага рэжыму і рэадмісіі.
Крыніца: Беларусь у Сусветным дакладзе ад Human Rights Watch