Ці можна называць інвалідаў інвалідамі?

Сёння існуе шмат вызначэнняў, якімі спрабуюць называць людзей з інваліднасцю. Адзін з самых распаўсюджаных – “інвалід”.

Вызначэнне, якое ўжываецца ў Рэспубліцы Беларусь і ўстаноўленае заканадаўствам, адпавядае значэнню, прынятаму Канвенцыяй па правах інвалідаў (ААН, 2006):

“асоба з устойлівымі фізічнымі, псіхічнымі, інтэлектуальнымі ці сэнсарнымі парушэннямі, якія пры ўзаемадзеянні з рознымі бар'ерамі перашкаджаюць поўнаму і эфектыўнаму ўдзелу яе ў жыцці грамадства нароўні з іншымі грамадзянамі”.

Аднак эксперт Сяргей Драздоўскі адзначае, што ў момант ратыфікацыі Канвенцыі варта было б укараніць карэктную назву - "чалавек з інваліднасцю", як на гэтым настойвалі арганізацыі, якія прадстаўляюць інтарэсы такіх людзей.

Якое больш карэктнае вызначэнне існуе для людзей з інваліднасцю?

Традыцыйна слова “інвалід” выкарыстоўваецца і ва ўжытку, і ў вызначэнні асаблівага статусу чалавека. І ў гэтым крыецца пэўная ўразлівасць выкарыстання гэтага паняцця, за якім губляецца бачанне чалавека як асобы. Выраз, які досыць шырока ўжываецца, “людзі з абмежаванымі магчымасцямі” больш паліткарэктны, але занадта нявызначаны для яго выкарыстання і ахоплівае літаральна ўсіх людзей, бо не існуе чалавека з бязмежнымі магчымасцямі.

Офіс па правах людзей з інваліднасцю падзяляе і адстойвае разуменне праблемы інваліднасці ў духу Канвенцыі аб правах інвалідаў як пытання павагі і захавання правоў чалавека. І таму праваабаронцы падтрымліваюцца меркаванне, што найбольш прыдатным з'яўляецца вызначэнне – “людзі з інваліднасцю” і “чалавек з інваліднасцю”, у якім на першым месцы стаіць менавіта чалавек, а ўжо потым - яго досыць канкрэтна вызначаная якасць абмежаванасці ў сувязі з інстытуцыянальнымі бар'ерамі, бар'ерамі ў адносінах або навакольнай абстаноўцы, якія перашкаджаюць ўдзелу ў жыцці грамадства.

Чаго дамагаюцца людзі з інваліднасцю ў Беларусі?

У Беларусі 500 000 людзей з інваліднасцю, але заўважыць іх на вуліцы вельмі складана. Амаль татальная недаступнасць, небяспека перамяшчэння, грамадскія стэрэатыпы, бяздзейнасці ўладаў – усё гэта сапраўды «абмяжоўвае магчымасці» людзей з інваліднасцю.

Таму актыўныя людзі арганізуюць акцыі і мерапрыемствы, каб зрабіць праблему няроўнасці ў правах заўважнай для грамадства.

Што такое Канвенцыя па правах інвалідаў?

Канвецыя па правах інвалідаў – міжнародны дакумент, які быў прыняты Генеральнай Асамблеяй 13 снежня 2006 года з мэтай заахвочвання, абароны і забеспячэння поўнага і роўнага ажыццяўлення ўсімі інвалідамі ўсіх правоў чалавека і асноўных свабодаў, а таксама заахвочвання павагі вартасці, якая ім ўласціва.

Тыя краіны, якія далучаюцца да Канвенцыі, бяруць на сябе абавязак па яе выкананню: “забяспечваць і заахвочваць поўную рэалізацыю ўсіх правоў чалавека і асноўных свабодаў усімі інвалідамі без якой бы там ні было дыскрымінацыі па прыкмеце інваліднасці”.

Канвенцыя па правах інвалідаў была ратыфікаваная Беларуссю толькі 3 кастрычніка 2016 года.

“Падпісанне Канвенцыі па правах людзей з інваліднасцю з’яўляецца важным крокам дзяржавы ў бок павагі правоў гэтых людзей.

Зараз перад намі стаіць няпростая, але вельмі значная мэта – зрабіць так, каб Канвенцыя не засталася проста паперай, а стала дзейным дакументам і часткай нашага жыцця. Я кажу менавіта “часткай нашага жыцця”, таму што не адрозніваю людзей з інваліднасцю ад усяго грамадства”, - адзначае Сяргей Драздоўскі.

Праваабаронца асцерагаецца, што без удзелу саміх людзей з інваліднасцю ў прыняцці рашэнняў нават ратыфікацыя дакумента можа несці больш дэкларатыўны, чым дзейсны характар.

Што такое этыкет інваліднасці?

Этыкет інваліднасці дапамагае пераадольваць бар’еры, што часта ўзнікаюць пры зносінах з людзьмі, якія маюць разнастайныя абмежаванні, у розных сітуацыях: на працы, у побыце, у транспарце, у сферы паслуг.

Якія ёсць асноўныя правілы?

Асноўныя правілы наступныя:

• Вы не павінны адчуваць сябе няёмка, размаўляючы з чалавекам з тымі ці іншымі парушэннямі. І калі вы не ўпэўненыя, як узаемадзейнічаць з чалавекам, у якога ёсць інваліднасць, проста спытайце!
• Прапаноўвайце дапамогу толькі ў тым выпадку, калі чалавек прыкметна мае патрэбу ў ёй. Чалавек з інваліднасцю хутчэй за ўсё паведаміць, калі яму патрэбная дапамога. І калі яму сапраўды трэба дапамагчы, спытайце як, перш чым дзейнічаць.
• Заўсёды гаварыце непасрэдна з чалавекам з інваліднасцю, а не з яго памочнікам аба перакладчыкам на мову жэстаў.

І галоўнае: самі людзі з інваліднасцю – найлепшыя суддзі ў дачыненні да таго, што яны могуць або не могуць рабіць. Таму не прымайце за іх рашэння аб удзеле ў якой-небудзь дзейнасці.

Людзі з інваліднасцю – гэта людзі са сваімі сем’ямі, працай, захапленнямі, густамі, праблемамі і радасцямі. Хоць інваліднасць – гэта неад’емная частка таго, кім яны з’яўляюцца, не яна адна вызначае іх індывідуальнасць.

Не рабіце з іх герояў ці ахвяраў. Стаўцеся да іх як да асобаў, якія паўнапраўна і паўнавартасна жывуць у нашым грамадстве.

Чытайце падрабязнасці ў брашуры “Этыкет інваліднасці”, які адаптаваў Офіс па правах людзей з інваліднасцю на аснове публікацый няўрадавай арганізацыі “United Spinal Assosiation” (ЗША).

Чым адрозніваюцца медыцынская і сацыяльная мадэлі інваліднасці?

Уяўленне пра сацыяльнае ўключэнне і выключэнне паўстала ў межах сацыяльнай мадэлі інваліднасці, якая паступова прыходзіць на змену ранейшай, медыцынскай мадэлі. На постсавецкай прасторы гэты пераход усё ячшэ адбываецца.

Не заклікайце апекаваць, патрабуйце ствараць магчымасці!

Медыцынская мадэль разглядае чалавека з інваліднасцю як “хворы арганізм”. Задача дзяржавы ў межах такой мадэлі – забяспечыць патрэбы арганізма, дапамагаць падтрымліваць жыццё і ствараць умовы для лячэння.

Сацыяльная мадэль бачыць у чалавеку з інваліднасцю перш за ўсё чалавека, з усёй разнастайнасцю патрэбаў. І задачы дзяржавы, адпаведна, мяняюцца. Цяпер становіцца важным стварыць асяродак, у якім людзі могуць рэалізаваць свае патрэбы. І тады ў цэнтры ўвагі аказваецца не памер дапамогі па інваліднасці, а магчымасць навучання і працаўладкавання, не матэрыяльная забяспечанасць школ-інтэрнатаў, а ўмовы для інклюзіўнай адукацыі ў звычайных школах.

Што можа зрабіць кожны і кожная з нас? 

Любы жадаючы можна, па-першае, пачаць цікавіцца праблемамі людзей з інваліднасцю і далучацца да актыўных дзеянняў.

Кожны год у Беларусі ў траўні праходзіць "Тыдзень даступнасці", а таксама розныя дыскусіі, круглыя сталы, вулічныя акцыі і іншыя мерапрыемствы.