Праваабарончы цэнтр "Вясна" сустрэўся з вядомай праваабаронцай Сашай Кулаевай, якая 16 гадоў свайго жыцця прысвяціла працы з краінамі Усходняй Еўропы і Цэнтральнай Азіі ў Міжнароднай федэрацыі за правы чалавека. Мы даведаліся, як прайшла першая працоўная місія міжнароднай праваабаронцы ў Беларусі. Чаму першы праваабарончы форум праходзіў у лесе? Што звязвае Сашу Кулаеву і Беларусь, акрамя працы? Чытайце ў апошняй частцы нашага інтэрв'ю. 
«Першы раз, калі прыехала ў Беларусь, мне здавалася, што паўсюль напісана «Сардэчна забараняем»»
— Для міжнароднага праваабаронцы Беларусь — гэта вельмі яркая краіна. Тут ёсць шмат чаго, што дзівіць уяўленне чалавека, які не вырас у гэтай краіне. Цяжка сказаць, што менавіта мяне ўразіла ў працы з Беларуссю. Таму што 16 гадоў прайшлі па-рознаму. Памятаю першы працоўны прыезд у Мінск, з якога і пачалася мая праца тут. Гэта быў Форум праваабаронцаў у 2004 годзе. Праходзіў ён у беларускіх заснежаных лясах. Тады ўсе сталічныя гасцініцы адмовіліся супрацоўнічаць з намі на розных падставах: працёк вады, адсутнасць электрычнасці і іншыя. Катэдж у лесе быў зняты ледзь не пад падставай нейкага вяселля.
- Саша Кулаева на IV Беларускім праваабарончым форуме, 21 кастрычніка 2017 года
На форуме прысутнічалі дзесяткі людзей: ДЫП-корпус, міжнародныя і рэгіянальныя праваабаронцы, журналісты. Той праваабарончы форум быў сапраўдным падпольным дзействам у экстрэмальных умовах. Памятаю, стаяў дзікі холад: мінус трыццаць. Усе спалі ў футрах і шапках. Гэта было нагляднае ўвядзенне ў тэму становішча правоў чалавека ў Беларусі. Пры гэтым, гэта быў жывы выдатны форум, на якім абмяркоўваліся надзённыя пытанні. Узровень дыскусіі ўразіў усіх, тым больш на фоне умоваў часоў газеты «Іскра» і бальшавіцкага падполля. З тых часоў Беларусь не пераставала мяне «радаваць» і дзівіць, сур'ёзна. Я зараз нават мову значна лепш разумею. Першы раз, калі прыехала ў Беларусь, мне здавалася, што паўсюль напісана «Сардэчна забараняем». Гэта вельмі адпавядала майму разуменню і пачуццю — усё вельмі сардэчна, і ўсё забаронена. Потым разабралася, і «Добро пожаловать» па-беларуску для мяне ўжо не сакрэт.
- Саша Кулаева на кансультацыйнай сустрэчы спецдакладчыка ААН па Беларусі Міклаша Харасці з беларускімі і міжнароднымі праваабаронцамі ў Беларускім Доме правоў чалавека ў Вільні, 31 студзеня 2018 г.
«Заўсёды ўражвала мужнасць людзей, якія выходзілі на вуліцы пры гэтых абставінах на вуліцу»
— Моцна ўразіла мяне, вядома, барацьба і гора людзей, звязаных з пытаннем смяротнага пакарання: дочкі, маці, адвакаты асуджаных да расстрэлу. Людзі змагаюцца за жыццё сваіх блізкіх, што б яны не здзейснілі, але ў выніку сутыкаюцца з бяздушнай нечалавечай машынай правасуддзя...
- Саша Кулаева ў Курапатах, кастрычнік 2016 г. На фота Прэзідэнт Сусветнай Кааліцыі супраць смяротнага пакарання Фляранс Беліўе, кіраўнік ПЦ "Вясна" Алесь Бяляцкі і кіраўніца Беларускага дакументацыйнага цэнтра Раіса Міхайлоўская. Фота з архіву Сашы Кулаевай
Падчас місій я назірала за побач дэманстрацый у самім Мінску. Заўсёды ўражвала мужнасць людзей, якія выходзілі на вуліцы пры гэтых абставінах на вуліцу.Але працавала ж я не толькі па Беларусі, а па многіх рэгіёнах. Паралельна былі падзеі ў Грузіі ў 2008 годзе, кангрэс у Арменіі ў 2010, дзе на той момант было досыць шмат палітычных зняволеных. Прысутнічала гэтае пастаяннае пачуццё, што ніхто не адзін, і што мы ўсе разам. Федэрацыя кожны раз адгукалася на заклікі, як і асобныя праваабаронцы. Так, Алесь Бяляцкі ў свой час ездзіў на поўдзень Кіргізіі, калі там ва ўсю адбываліся сутыкненні, ездзіў, калі яшчэ адбываліся пахавання, а потым эксгумацыі. Таксама ездзілі разам у рэвалюцыйны Туніс, дзе патрабавалася дапамога грамадзянскай супольнасці. У сітуацыі, дзе краіна вызвалялася ад шматгадовай дыктатуры, патрэбен быў досвед іншых. Гэта незаменна. У адрозненне ад іншых міжнародных механізмаў, гэта такая сінэргетыка, якая альбо ёсць, альбо яе няма. Гэта не проста даклад, які ты пішаш і падаеш кудысьці. Гэта складаны хімічны міжнародны працэс, які выбудоўваецца гадамі. Думаю, што ў Федэрацыі шмат чаго атрымліваецца менавіта з-за апоры на чалавечы фактар, выбудаваны міжнароднай салідарнасцю.
- Саша Кулаева ў Ёханэсбургу (ПАР) каля турмы часоў апартэіду. На фота праваабаронцы "Вясны" Алесь Бяляцкі і Валянцін Стэфановіч, праваабаронцы Кыргызстана Талекан Ісмаілава і Аіда Байджуманова, праваабаронца Казахстана Ружа Акулбекова. Фота з архіву Сашы Кулаевай
«Мабыць, у лёсе ў чалавека нешта ёсць, што рана ці позна прыводзіць яго туды, адкуль ён родам»
— Беларусь для мяне, у першую чаргу, краіна маіх блізкіх сяброў, людзей, з якімі ў нас выпрацаваліся вельмі моцныя праваабарончыя і чалавечыя сувязі. Гэта краіна, у якой адбываецца шмат цікавага, што выклікае ў мяне і спачуванне, і эмпатыю. За ўсе гады працы я не ўспрымаю тое, што адбываецца там як чужыя праблемы. Гэта стала і маімі праблемамі, і маімі радасцямі, калі яны ёсць.
Тут мне, акрамя ўсяго, прыемна і добра. Калі я пачала тут часта бываць, я раптам усвядоміла тое, чаго не разумела раней: Беларусь — Радзіма маіх продкаў. У гэтай краіне ў мяне ёсць асабістыя зачэпкі. Калі я стала сюды ездзіць, то не вельмі свядома стала ўсплываць, што наша сямейная гісторыя канкрэтна з двух бакоў сыходзіць у нейкія беларускія карані. Словы з пасведчання аб нараджэнні майго таты «нарадзіўся ў пасёлку Навабеліца Гомельскай вобласці» загучалі па-новаму. З мамінага боку прадзеды i прабабулі — мінчане. Я знайшла сямейныя дарэвалюцыйныя паштоўкі з мінскімі адрасамі, пабывала ў Гомелі. На гомельскім сайце знайшла інфармацыю, што мой прадзед Мірон Васільевіч Лапо у свой час быў «галавой» Навабеліцы, а потым і першым мэрам Гомеля.
- Саша Кулаева на Радзіме сваіх продкаў, Гомель, чэрвень, 2017 г. Фота з архіву Сашы Кулаевай
У нас ёсць фатаграфіі з татавага боку гэтага велізарнага сямейства, многія з якіх, як высвятляецца, дажылі да 2000-х гадоў у гэтай самай Навабеліцы, але ў нас з імі сувязі не было. Мы былі ўжо піцерцы і масквічы, і ўсё гэта здавалася такім далёкім. А вось сваякі па мамінай лініі звязаныя з габрэйскай гісторыяй Мінска (сям'я дзеда з Мінска, а сям'я бабулі з Вільні). У нас нават ёсць завяшчанне на дом у Мінску на імя майго прадзеда!
Дзіўна — я шмат разоў бывала ў Курапатах, гэта месца вельмі мяне заўсёды ўражвала. І толькі нядаўна пабывала ў «Ямы», паклала там каменьчык па традыцыі - а бо там, напэўна, ляжаць і мае сваякі.
- Саша Кулаева падчас місіі ў Беларусь у мемарыяла "Яма", прысвечанага ахвярам Халакоста. Фота з архіву Сашы Кулаевай
Цяпер у нас тут вядомых мне сваякоў не засталося. Мабыць, у лёсе чалавека нешта ёсць, што рана ці позна прыводзіць яго туды, адкуль ён родам. Хоць мяне гэта сваяцтва дагнала, калі нікога акрамя майго пакалення ўжо не засталося ў жывых... Як гэта ні смешна, але само разуменне гэтага прыйшло менавіта праз прафесійную дзейнасць.
Праваабарончы ген Сашы Кулаевай. Частка 1