25 сакавіка 2018 года года ў Мінску праводзіліся мерапрыемствы, прымеркаваныя да стагоддзя абвяшчэння Беларускай Народнай Рэспублікі. Высновы:

1. Сходы насілі мірны характар ​​(калі "арганізатары маюць мірныя намеры і сход носіць негвалтоўны характар", згодна Кіруючым прынцыпам па свабодзе мірных сходаў АБСЕ). Удзельнікі не выкарыстоўвалі заклікі да гвалтоўных дзеянняў і не ўжывалі гвалт.
2. Адбыліся адвольныя затрыманні ўдзельнікаў і ўдзельніц мірнага сходу: акцыя на плошчы Я. Коласа была спыненая ўладамі да яе фактычнага пачатку. На працягу некалькіх дзён да мерапрыемства былі затрыманыя арганізатары і актывісты, якія публічна выказвалі свой намер прыняць удзел у мітынгу на плошчы Якуба Коласа і шэсці. Падчас самога сходу ўдзельнікі не мелі магчымасці на выказванне свайго меркавання, іх затрымлівалі супрацоўнікі праваахоўных органаў альбо прасілі пакінуць месца правядзення. Сама неабходнасць атрымання дазволу на правядзенне мірнага сходу супярэчыць міжнародным нормам права і адмоўна адбіваецца на рэалізацыі дадзенага права ў Рэспубліцы Беларусь.
3. Падчас ажыццяўлення маніторынгу незаконна былі затрыманыя сем назіральнікаў і назіральніц ад ПЦ "Вясна" і РПГА "БХК", шасцёра былі дастаўленыя ў Савецкі РУУС г.Мінска, адна - у РУУС Першамайскага раёна Мінска. На трох назіральнікаў і дзвюх назіральніц былі складзеныя пратаколы аб адміністрацыйным правапарушэнні за "ўдзел у акцыі", на Таццяну Мастыкіну - дадатковы пратакол за «непадпарадкаванне законным патрабаваннем супрацоўнікаў". Таксама адзначаны затрыманні і перашкоды ў працы СМІ.
4. Прэвентыўныя затрыманні актывістаў і актывістак па ўсёй краіне парушаюць правы на асабістую недатыкальнасць і свабоду выказвання меркавання.
5. Пляцоўка перад Нацыянальным акадэмічным Вялікім тэатрам оперы і балета змяшчае вялікую колькасць вузкіх тратуараў для пераходу ад адной часткі парку да іншай. У час руху вялікай колькасці людзей, як гэта адбывалася 25 сакавіка 2018 года, гэта стварала сітуацыю цяжкага перамяшчэння. Людзі, якія выкарыстоўваюць дапаможныя сродкі для прасоўвання, у такім выпадку былі яшчэ ў большай ступені сціснутыя ў сваіх рухах. Адпаведна, забяспечыць умовы для свабоднага перамяшчэння для людзей з парушэннем апорна-рухальнага апарата і парушэннем зроку на дадзенай пляцоўцы першапачаткова было немагчыма.

Папярэдняя інфармацыя

2 сакавіка 2018 года арганізатарам (партыя БНФ "Адраджэнне", Аб'яднаная грамадзянская партыя, «Рух За Свабоду», Беларуская сацыял-дэмакратычная партыя "Грамада" і інфармацыйна-асветніцкі рух «Амарока») быў дадзены дазвол на правядзенне масавага мерапрыемства ў наступным парадку: збор удзельнікаў з 13:00 да 14:00 на пляцоўцы перад будынкам Нацыянальнага акадэмічнага вялікага тэатра оперы і балета (пл. Парижской камуны, 1); мітынг і канцэрт (з выкарыстаннем сцэны, сцэнічнага абсталявання і гукаўзмацняльнай апаратуры) з 14:00 да 19:00.

20 сакавіка 2018 гады Мінгарвыканкам адмовіў у правядзенні мірнага сходу, прапанаванага ў заяўцы Беларускім нацыянальным кангрэсам. Дадзеная забарона абскарджана заяўнікамі ў судовым парадку.

Такім чынам, 25 сакавіка 2018 гадоў у Мінску планавалася правядзенне санкцыянаванага Мінгарвыканкамам святочнага канцэрта на пляцоўцы перад будынкам Нацыянальнага акадэмічнага Вялікага тэатра оперы і балета і несанкцыянаваных мітынгу і дэманстрацыі ад плошчы Якуба Коласа да пляцоўкі перад Оперным тэатрам.

21 і 22 сакавіка праводзіліся затрыманні актывістаў, якія ўваходзілі ў аргкамітэт па святкаванні 100-годдзя БНР і раней заяўлялі, што пойдуць на дэманстрацыю: Вячаслава Сіўчыка, Максіма Вінярскага, Леаніда Кулакова, Яўгена Афнагеля, Уладзіміра Някляева. Іх арыштавалі на тэрмін ад 5 да 10 сутак і змясцілі ў ЦІП ГУУС Мінгарвыканкама. Раніцай 25 сакавіка 2018 года быў затрыманы Мікалай Статкевіч.

Метадалогія маніторынгу

РПГА "Беларускі Хельсінкскі Камітэт" і Праваабарончы цэнтр "Вясна" праводзяць сістэматычнае назіранне за масавымі мерапрыемствамі ў Рэспубліцы Беларусь на падставе распрацаванай метадалогіі маніторынгу. Яна ўключае ў сябе: набор і навучанне назіральнікаў прынцыпам грамадскага кантролю, міжнародным стандартам правядзення мірных сходаў і метадалогіі назірання; запаўненне анкеты назірання падчас вочнага кантролю; апрацоўку анкет і напісанне маніторынгавай справаздачы. Анкеты назірання за масавымі мерапрыемствамі сумесна распрацаваныя праваабарончымі арганізацыямі і ўключаюць пытанні аб магчымасці выканання назіральнікамі і журналістамі сваіх функцый, аб паводзінах арганізатараў і ўдзельнікаў масавага мерапрыемства, супрацоўнікаў органаў аховы правапарадку, а таксама наяўнасць на масавым мерапрыемстве хуткай дапамогі. Назіральнікі дапускаюцца да назірання толькі ў выпадку згоды на выкананне правілаў і прынцыпаў назірання (незалежнасць і палітычная нейтральнасць; апісанне фактаў, а не меркаванняў; неўмяшанне ў падзею, за якой назіраюць; прыхільнасць прынцыпам правы: адмова ад любых формаў гвалтоўных дзеянняў і дыскрымінацыйных практык; карэктные паводзіны). Падчас выканання сваіх абавязкаў назіральнікі трымаюцца асобна ад удзельнікаў. Яны пазначаныя бэйджамі назіральніка і сінімі камізэлькамі з надпісам "#СontrolBY".

Падчас правядзення мірнага сходу вочна і бесперапынна ажыццяўлялі грамадзянскі кантроль 12 назіральніц і назіральнікаў, якія прайшлі адпаведнае навучанне і былі пазначаныя належным чынам. Шасцёра назіральнікаў былі затрыманыя на плошчы Якуба Коласа, што перашкодзіла ім прыступіць да маніторынгу. Адна назіральніца была затрыманая пасля пачатку маніторынгу за акцыяй на плошчы Якуба Коласа. Таксама ў маніторынгу прымалі ўдзел два чалавекі ад Праваабарончай установы "Офіс па правах людзей з інваліднасцю", якія далі ацэнкі даступнасці пры правядзенні акцыі.

Ход мірнага сходу

Падчас мірнага сходу на плошчы Якуба Коласа былі адзначаныя наступныя факты:

• Вакол плошчы Я. Коласа і непасрэдна на самой плошчы знаходзіўся спецтранспарт (аўтазакі, аўтамабілі ДАІ, аўтобусы), супрацоўнікі міліцыі ў форме і ў цывільным адзенні.
• Пачатак акцыі быў анансаваны на 12.00. Назіральнікі прыбылі на месца інструктажу ў 11.40. Каля выхаду з метро на рагу дома 49 па пр. Незалежнасці ў 11:45 да іх падышлі два супрацоўнікі праваахоўных органаў у цывільным, адзін з іх прад'явіў пасведчанне супрацоўніка ГУУС Мінгарвыканкама і запатрабаваў прайсці ў мікрааўтобус "для высвятлення асобы". Прад'яўленне пашпартоў і пасведчанняў назіральнікаў не паўплывала на патрабаванне супрацоўніка. Назіральнікі былі апранутыя ў сінія форменныя камізэлькі з надпісам #CONTROL.BY і мелі на шыі бейджы назіральнікаў ад РПГА "БХК". У далейшым затрыманых даставілі ў РУУС Савецкага раёну Мінску, дзе пратрымалі ад шасці да васьмі гадзін.
• Маніторынг мірнага сходу на плошчы Якуба Коласа праводзіўся па інфармацыі, прадстаўленай у СМІ і атрыманай ад праваабаронцаў.
• Пачынаючы з 11.40 і да 12.45 супрацоўнікі праваахоўных органаў звярталіся да ўсіх прысутных на месцы правядзення мірнага сходу з патрабаваннем пакінуць гэтае месца альбо прайсці ў спецтранспарт. Было затрымана каля 30 чалавек, у тым ліку пажылыя людзі і журналісты. Пры спробах разгарнуць плакаты або сцягі неадкладна адбывалася затрыманне.
• Каля 12.45 затрыманні скончыліся. Акцыя не адбылася.
• На плошчы Якуба Коласа знаходзілася інфармацыйная група міліцыі.
• СМІ і назіральнікі адзначалі складанасці ў працы мабільнай сувязі і інтэрнэту ў раёне плошчы.

Пры маніторынгу месца правядзення святочнага канцэрта на плошчы Парыжскай камуны назіральнікі звярталі асаблівую ўвагу на працэдуру дагляду. Пры гэтым, Мінгарвыканкам папярэдне звяртаў увагу, што доступ да канцэртнай пляцоўкі будзе толькі пасля асабістага дагляду кожнага ўдзельніка.

• На падыходах да пляцоўкі знаходзілася пяць пунктаў дагляду, абсталяваныя рамкамі і сталамі. Дагляд праводзіўся з выкарыстаннем ручных металадэтэктараў. Выконваўся падзел па палавой прыкмеце пры даглядзе. У кожнага пункта пропуску стаялі камеры, якія фіксавалі усіх, хто прыйшоў на канцэрт.

• Дагляд асобаў мужчынскага полу ажыццяўлялі супрацоўнікі ў форме, дагляд асобаў жаночага полу ў некаторых выпадках праводзіўся супрацоўніцамі ў грамадзянскай форме адзення, якія не былі пазначаныя і адмаўляліся прадстаўляцца альбо паказваць пасведчанні, такім чынам немагчыма было ідэнтыфікаваць іх як супрацоўніц міліцыі.

• Па перыметры пляцоўкі знаходзілася не менш 183 супрацоўнікаў у форме міліцыі, шэсць міліцэйскіх машын, чатыры машыны хуткай дапамогі, не менш за тры аўтобусы з супрацоўнікамі міліцыі ў форме, восем машын ДАІ.

• Назіральнікі прыблізна ацэньваюць колькасць удзельнікаў і ўдзельніц - да 11 000.
• На самой пляцоўцы адзначаны выпадкі цэнзуры: удзельніка са сцягам ЗША прасілі прыбраць сцяг, але потым дазволілі, прадстаўніцам "Матчынага Руху 328" забаранілі дэманстрацыю плаката "Вярніце нам нашых дзяцей" і збіраць подпісы.
• Выкарыстаныя лозунгі: "100 гадоў БНР", "Свабода Някляеву, Статкевічу, Адамовічу, Сіўчыку, Кулакову, Афнагелю, Смірновай і іншым патрыётам", "100 год БНР: не разбіць, не спыніць, не стрымаць", "Жыве Беларусь!".
• Выкарыстаныя плакаты: "Годнасць, еднасць, незалежнасьць", "Так жыць нельга! Пенсіянеры жадаюць жыць, а не выжываць! "
• На месцы правядзення выкарыстоўвалася шматлікая сімволіка: нацыянальныя бела-чырвона-белыя сцягі, сцягі БХД, "Альтэрнатывы", сцяг ЗША, сцяг Літоўскай Рэспублікі. Паступалі паведамленні аб тым, што супрацоўнікі праваахоўных органаў патрабуюць прыбраць сімволіку па-за месцам правядзення.

Рэкамендацыі

Супрацоўнікам праваахоўных органаў:

• Адмовіцца ад практыкі затрымання ўдзельнікаў мірнага сходу да і падчас яго правядзення.
• Не перашкаджаць працы незалежных назіральнікаў і СМІ.
• Не ўжываць катаванні і жорсткае бесчалавечнае абыходжанне з затрыманымі. Выконваць працэсуальныя нормы пры затрыманні і складанні пратаколу аб адміністрацыйнай адказнасці.
• Забяспечыць доступ адваката да затрыманых. Прадастаўляць інфармацыю пра месцазнаходжанне затрыманых.
• Не перашкаджаць свабодзе выказвання меркавання і свабодзе мірных сходаў, кіравацца прэзумпцыяй правядзення мірнага сходу.
• У адпаведнасці з арт. 5 Закона Рэспублікі Беларусь "Аб органах унутраных спраў" "дзейнасць органаў унутраных спраў з'яўляецца галоснай". Кіруючыся гэтай нормай, прапануем, каб усе супрацоўнікі ажыццяўлялі ахову грамадскага парадку падчас масавых мерапрыемстваў у форменнай вопратцы, а таксама былі пазначаныя ідэнтыфікацыйнымі сродкамі (бэйджамі або нагруднымі знакамі).
• На прапускным пункце, які знаходзіўся на скрыжаванні вуліц Алаізы Пашкевіч і Максіма Багдановіча, адлегласць паміж сталамі складала менш за 90 см, што ўскладняла праходжанню праверкі для людзей, якія выкарыстоўваюць вазок. На іншых прапускных пунктах падобнай праблемы не было ўстаноўлена. У будучым рэкамендуем звяртаць увагу на адлегласць паміж сталамі, каб яно складала не менш за адзін метр. Таксама падобныя прапускныя пункты не павінны ўтрымліваць штучных павышэнняў/паніжэнняў узроўню зямлі.
• Супрацоўнікі дзяржаўнай аўтаінспекцыі спрыялі паркоўцы для людзей з інваліднасцю ў вуснай форме, дазвалялі паркавацца ў непасрэднай блізкасці ад месца правядзення (на вуліцы Алаізы Пашкевіч). У той жа час гэтыя месцы не былі пазначаныя, што стварала сітуацыі невідавочнасці. У наступным рэкамендуем пазначаць часовымі знакамі месцы для паркоўкі для людзей з інваліднасцю, выбіраючы пры гэтым месцы ў адпаведнасці з існуючымі тэхнічнымі рэгламентамі.

Выканаўчаму органу ўлады:

• Прымаць меры па садзейнічанню правядзення мірных сходаў у фармаце, абраным заяўнікамі.

Суб'ектам, якія валодаюць заканадаўчай ініцыятывай:

• Унесці змены ў Закон "Аб масавых мерапрыемствах у Рэспубліцы Беларусь" для прывядзення яго ў адпаведнасць з нормамі міжнароднага права.

Арганізатарам:

• Пры анансаванні праграмы мерапрыемства неабходна паказваць на магчымыя бар'еры для наведвання мерапрыемствы, а таксама на прынятыя меры па забеспячэнню інклюзіі. Кансультантамі для папярэдняй ацэнкі могуць выступаць супрацоўнікі асацыяцый людзей з інваліднасцю, альбо спецыялізаваныя арганізацыі.
• У будучыні забяспечваць як мінімум адну абсталяваную біяпрыбіральню ў кожных месцах іх лакалізацыі.
• Варта пазбягаць звужэнняў праходаў з-за ўстаноўкі якіх-небудзь аб'ектаў, напрыклад, так як гэта адлюстравана на прыкладаемых фотаздымках.

Звужэнне з-за ўстаноўкі біятуалету такое, што закрывае магчымасць перамяшчэння чалавека на вазку. Дзва ўстаноўленыя намёты на "вуліцы БНР" звузілі праход, што ўскладняла перамяшчэнне людзей.

Як было ўказана вышэй, дадзеныя звужэнні прыводзяць да цяжкасці перамяшчэння людзей з парушэннем апорна-рухальнай сістэмы і з парушэннем зроку.

Крыніца: Справаздача па маніторынгу мірных сходаў 25 сакавіка 2018 гадоў ў Мінску