Беларускія чыноўнікі ў канцы жніўня абмеркавалі магчымасць узмацнення жорсткасці закона ў дачыненні да людзей, якія маюць залежнасць ад алкаголю – пра гэта напісаў SB.by. У прыватнасці, Міністэрства ўнутраных спраў прапанавала “адрэгуляваць” сістэму накіравання людзей у лячэбна-працоўныя прафілакторыі – гэтую прапанову падтрымала і старшыня Савета Рэспублікі Наталля Качанава. Разам з юрыстам “Вясны” Паўлам Сапелкам разбіраемся: якім чынам у Беларусі ўжо мяняліся (спрашчаліся) падыходы да накіравання людзей у ЛПП і што не так у гэтых новых прапановах з боку ўладаў.
- Ілюстрацыя: Кацярына Міхайлава
Трапіць у ЛПП – чым далей, тым прасцей
Лячэбна-працоўныя прафілакторыі – гэта спадчына Савецкага Саюза.
“З распадам СССР павалілася і ўсесаюзная сістэма ЛПП, – адзначае Павел Сапелка. – Аднак ЛПП захаваліся ў незалежнай Беларусі”.
З тых часоў магчымасці трапіць у ЛПП мяняліся. Якім чынам?
Так, у самім СССР у лячэбна-працоўныя прафілакторыі накіроўвалася толькі адна катэгорыя людзей — непасрэдна тыя, хто пакутаваў ад алкагольнай або наркатычнай залежнасці.
З атрыманнем незалежнасці Беларусі існаванне ЛПП рэгулявалася законам, прынятым у 1991 годзе. Ён меў характэрнае назва: “Аб мерах прымусовага ўздзеяння ў дачыненні да хранічных алкаголікаў і наркаманаў, якія сістэматычна парушаюць грамадскі парадак або правы іншых асобаў”.
У 2008 годзе ў беларускім заканадаўстве узнікае катэгорыя “абавязаных асоб”. Яны таксама пачалі трапляць у ЛПП у выпадку наяўнасці ў іх алкагольнай або наркатычнай залежнасці.
* “Абавязаныя асобы” — гэта людзі, якіх дзяржава пазбавіла бацькоўскіх правоў. Іх дзеці пры гэтым змяшчаюцца на дзяржаўнае забеспячэнне — а бацькі становяцца “абавязанымі” дзяржаве кампенсаваць выдаткі на дзяцей. У выпадку парушэння “абавязанымі асобамі” працоўнай дысцыпліны на іх можа быць накладзеная адміністрацыйная адказнасць.
Аднак у 2010 годзе ўмовы накіравання “абавязаных асоб” у ЛПП спрасцілі. Такія людзі атрымалі магчымасць трапіць у ЛПП ужо без наяўнасці ў іх залежнасцяў ад алкаголю і псіхаактыўных рэчываў. Усё гэта — дзякуючы Закону “Аб парадку і ўмовах накіравання грамадзян у лячэбна-працоўныя прафілакторыі і ўмовах знаходжання ў іх”, які дзейнічае і дагэтуль.
Далей, змены ў Закон, унесеныя 30 снежня 2021 года, увялі трэцюю катэгорыю грамадзян, якая можа накіроўвацца ў ЛПП — гэта “дармаеды”. Для гэтага ім дастаткова здзейсніць толькі адно правапарушэнне і мець дыягназ аб залежнасці.
Такім чынам, калі ў СССР у ЛПП накіроўвалася толькі адна катэгорыя людзей (тыя, хто меў алкагольныя залежнасці), то ў сучаснай Беларусі такіх катэгорый ужо тры (далей — фармулёўкі з дзеючага закона):
людзі, якіяпакутуюць залежнасцю і якія здзейснілі не менш трох адміністрацыйных правапарушэнняў у стане ап'янення на працягу года, былі папярэджаны аб магчымасці накіравання ў ЛПП і зноў здзейснілі такое правапарушэнне;
“абавязаныя асобы”, якія двойчы на працягу года парушылі працоўную дысцыпліну па прычыне ўжывання алкагольных напояў або псіхаактыўных рэчываў, былі папярэджаны аб магчымасці накіравання ў ЛПП і зноў здзейснілі такое парушэнне;
працаздольныя непрацуючыя грамадзяне, якія вядуць “асацыяльны лад жыцця”, якія былі прызнаныя такімі і папярэджаны аб магчымасці накіравання ў лячэбна-працоўныя прафілакторыі і на працягу года пасля дадзенага папярэджання прыцягваліся да адміністрацыйнай адказнасці за здзяйсненне правапарушэння ў нецвярозым стане.
Ад аховы здароўя — да пазбаўлення волі
Вышэйзгаданы закон, прыняты ў 2010 годзе, унёс у сістэму ЛПП яшчэ адзін істотны момант. Калі да моманту зменаў у заканадаўстве ўсталёўвалася, што людзі з хранічным алкагалізмам і наркаманіяй “абавязаны праходзіць лячэнне ў лячэбна-прафілактычных установах органаў аховы здароўя”, то ў 2010-м годзе з'яўляецца новая фармулёўка: лячэбна-працоўны прафілакторый — гэта арганізацыя, “якая ўваходзіць у сістэму органаў унутраных спраў”.
Пераход ЛПП у вядзенне Дэпартамента выканання пакарання Міністэрства ўнутраных спраў (ДВП МУС, па-руску — ДИН МВД) вызначыла іх асаблівасць. Павел Сапелка называе лячэбна-працоўныя прафілакторыі не інакш як "месцамі пазбаўлення волі”, а змешчаных там людзей — “зняволенымі”. Бо набор абмежаванняў да людзей, якія ўтрымліваюцца ў ЛПП, нагадвае ўмовы ўтрымання ў папраўчай калоніі:
- людзям, змешчаным ў ЛПП, забаронена выходзіць за межы тэрыторыі,
- яны абавязаны выконваць указанні адміністрацыі пад страхам дысцыплінарных спагнанняў і падаўжэння тэрміну ўтрымання;
- вызваленне з ЛПП не ставіцца ў залежнасць ад медыцынскіх паказанняў і дасягнення ўстойлівай рэмісіі або лячэння;
- зняволеныя прымусова прыцягваюцца да аплачваемага працы, які яны самі не могуць выбіраць.
- Лячэбна-працоўны прафілакторый у Магілёве
Тэрміны знаходжання «на лячэнні» у ЛПП даволі працяглыя — яны могуць складаць і адзін год. Гэта падобна на крымінальныя тэрміны — а іх людзі атрымліваюць за ўчыненне злачынстваў. Аднак людзі, якія трапляюць у ЛПП, злачынстваў не здзяйснялі, а за свае адміністрацыйныя правапарушэнні яны раней ужо панеслі адказнасць, альбо зусім не здзяйснялі ніякіх адміністрацыйных правапарушэнняў — на гэта звяртае ўвагу юрыст Павел Сапелка.
“Акрамя прынцыповых пярэчанняў самому факту існавання гэтага інстытута ёсць шмат праблем, якія падкрэсліваюць немагчымасць далейшага існавання ЛПП: гэта неэфектыўнасць лячэння (ёсць і шматлікія звесткі аб фактычнай адсутнасці такога), няўстойлівы характар дасягнутых эфектаў (вялікі працэнт рэцыдыву), нізкая матывацыя да працы з прычыны яго часта некваліфікаванага характару і нізкай аплаты, далейшая стыгматызацыя асуджанага”, — адзначае Павел Сапелка.
Прапановы беларускіх чыноўнікаў аб зменах накіравання ў ЛПП — у чым небяспека?
30 жніўня, на пасяджэнні рабочай групы па ўдасканаленні прававога рэгулявання адносін у сферы прафілактыкі правапарушэнняў, сабраліся беларускія парламентарыі, намеснікі старшыняў аблвыканкамаў, якія курыруюць сацыяльную сферу, прадстаўнікі міністэрстваў унутраных спраў, аховы здароўя і адукацыі. У тым ліку яны разгледзелі пытанне: “Што рабіць з п'яніцамі?” — менавіта так яго фармулюе праўладны сайт SB.by.
Наталля Качанава нагадала: карэктывы ў закон, які рэгулюе накіраванне людзей, якія маюць алкагольную залежнасць, у лячэбна-працоўныя прафілакторыі, ужо ўносіліся ў мінулым годзе (а менавіта ў 2021 годзе стала магчымым накіроўваць у ЛПП яшчэ і “дармаедаў”). А таксама адзначыла:
“Для таго, каб адправіць чалавека ў лячэбна-працоўны прафілакторый, неабходна рашэнне суда. Таму гэтае пытанне варта разгледзець грунтоўна".
У сваю чаргу першы намеснік міністра ўнутраных спраў Юрый Назаранка распавёў:
“На сустрэчы з кіраўніцтвам горада Мінска прэзідэнтам пастаўлена задача аптымізаваць працу па накіраванні людзей у ЛПП [...] Міністэрству ўнутраных спраў дадзена даручэнне спрасціць парадак накіравання, выключыўшы прыняцце рашэння суда”.
А юрыст “Вясны” Павел Сапелка каментуе такія прапановы чыноўнікаў наступным чынам:
“Дагэтуль улады Беларусі на ўсе прэтэнзіі аб адвольным характары зняволення ў ЛПП спасылаліся менавіта на тую акалічнасць, што гэтая мера вызначаная судом. Суд на некаторых часовых адрэзках нярэдка прымаў пастановы аб немэтазгоднасці накіравання ў ЛПП або ўсталёўваў нейкія фармальныя парушэнні, дапушчаныя пры падрыхтоўцы матэрыялаў у дачыненні да канкрэтнага чалавека. Здараюцца такія справядлівыя рашэнні і цяпер. І нават калі за чалавекам, накіраваным у ЛПП у адміністрацыйным парадку, захаваюць права на абскарджанне рашэння адміністрацыйнага органа ў судовым парадку — гэта будзе азначаць, што судовы кантроль будзе мець месца ў лічаных выпадках: мы добра ўяўляем сабе (не)даступнасць юрыдычнай дапамогі”.
Акрамя таго, на дадзены момант заяву аб накіраванні чалавека ў ЛПП падаецца пасля двух праведзеных над ім медыцынскіх аглядаў. Але намеснік міністра Назаранка на пасяджэнні рабочай групы таксама паведаміў:
“Міністэрства сумесна з усімі зацікаўленымі органамі падрыхтавала адпаведны праект закона, па якім будзе праведзена толькі адзін медыцынскі агляд, а затым накіраванне ў ЛПП па агульнаму парадку”.
У падкасце “Вясна прыйдзе” (у выпуску, прысвечанаму лячэбна-працоўным прафілакторыям), героі распавядалі пра свае змаганні са стараннямі міліцыянтаў накіраваць іх у ЛПП. Так, адзін з герояў Ігар успамінаў, як міліцыянт Кузякін спрабаваў падрабіць яго дакументы аб медасведчаннях (адно з двух было несапраўдным — міліцыянт спрабаваў гэта выправіць), каб зрабіць магчымым накіраванне заявы ў суд. Звярнуўшыся за юрыдычнай дапамогай у праваабарончы цэнтр “Вясна”, Ігар змог адстаяць сваю свабоду. У падкасьце таксама можна пачуць галасы людзей, якія пабывалі ў ЛПП — гэта месца яны называюць «зонай». Выпуск падкаста можна паслухаць тут.
Акрамя таго, у “Вясны” ёсць серыя публікацый аб Лячэбна-працоўных прафілакторыях:
«Сейчас на зоне нет такого, что творится в ЛТП»
«Заработанных денег не всегда хватало на еду и бытовые нужды»
"ЛТП, по сути, продолжение традиций тоталитарных режимов 30-х годов прошлого века"
Ромашковый чай, анальгин и трудотерапия
Праваабаронцы лічаць, што сістэма лячэбна-працоўных прафілакторыяў парушае правы чалавека. Калі вы сутыкнуліся з ЛПП, звяртайцеся па дапамогу ў праваабарончы цэнтр "Вясна".
Кантакты:
e-mail: Гэты адрас электроннай пошты абаронены ад спам-ботаў. У вас павінен быць уключаны JavaScript для прагляду. (грамадская прыёмная)
telegram: @ViasnaSOS, @SOSViasna (Гарачая лінія)
Крыніца: Ад аховы здароўя да пазбаўлення волі без суда. Як у Беларусі спрашчаецца шлях да накіравання ў ЛПП