6 студзеня 2022 г.
Мы, ніжэйпадпісаныя сябры Платформы грамадзянскай салідарнасці (CSP) і іншых НДА, надзвычай занепакоеныя напружанай сітуацыяй у Казахстане. У святле імклівага развіцця падзей мы заклікаем усіх пратэстоўцаў устрымлівацца ад ужывання гвалту, а ўлады Казахстана забяспечыць, каб усе іх дзеянні, распачатыя ў адказ на пратэсты, строга адпавядалі іх абавязальніцтвам па міжнародным праве правоў чалавека і былі накіраваныя на мірную дээскалацыю сітуацыі.
Цяперашняя сітуацыя склалася пасля таго, як мірныя пратэсты супраць росту цэн на паліва ў горадзе Жанаазен распаўсюдзіліся на некалькі іншых гарадоў па ўсёй краіне, у якіх узялі ўдзел тысячы чалавек, і пратэстоўцы высунулі дадатковыя патрабаванні. 5 студзеня ў Алматы адбыліся сутыкненні паміж праваахоўнымі органамі і сіламі бяспекі і дэманстрантамі, некаторыя з якіх захапілі ўрадавыя будынкі і іншую дзяржаўную ўласнасць, у тым ліку аэрапорт Алматы. Позна ўвечары 5 студзеня ў Казахстане было абвешчана агульнанацыянальнае надзвычайнае становішча пасля адстаўкі ўрада і абяцання прэзідэнта Такаева ўжыць "самыя жорсткія меры" супраць пратэстоўцаў. Паступалі паведамленні аб стральбе, падпалах і рабаваннях у начны час у Алматы. Учора прэзідэнт Такаеў звярнуўся па дапамогу да Арганізацыі Дамовы аб калектыўнай бяспецы (АДКБ), ваеннага альянсу шасці постсавецкіх дзяржаў, для барацьбы з пагрозай, якую ён ахарактарызаваў як "тэрарыстычную", і, як паведамляецца, міратворчыя сілы АДКБ ужо накіроўваюцца ў Казахстан.
Паводле афіцыйнай інфармацыі, не менш за 300 чалавек атрымалі раненні, а некалькі дзясяткаў супрацоўнікаў паліцыі і пратэстоўцаў загінулі падчас сутыкненняў. Дакладная колькасць ахвяраў і загінулых сярод пратэстоўцаў у цяперашні час невядомая, што ўзмацняе асцярогі з нагоды непрапарцыйнага ўжывання сілы. Паводле звестак уладаў, падчас акцый пратэсту па ўсёй краіне на дадзены момант затрымана больш за 200 чалавек, хоць, згодна з паведамленнямі назіральнікаў, рэальная лічба значна вышэйшая. Паводле слоў назіральнікаў, затрыманым адмаўляюць у доступе да адвакатаў, і ёсць сур'ёзныя асцярогі з нагоды невыканання іх права на належныя прававыя працэдуры і справядлівы судовы разгляд. З учорашняга дня ў краіне аднаўляліся адключэнні Інтэрнэту, і, як паведамляецца, некаторыя журналісты былі затрыманыя пры выкананні сваіх прафесійных абавязкаў. Добра задакументаваная практыка сістэматычных парушэнняў права на свабоду мірных сходаў у Казахстане ўзмацняе нашу заклапочанасць з нагоды цяперашняй сітуацыі.
Па меры развіцця падзеяў мы працягваем уважліва сачыць за сітуацыяй. Мы вітаем заклікі да стрыманасці і мірных рашэнняў, зробленыя прадстаўнікамі ЕС, АБСЕ, ААН і іншых міжнародных інстытутаў, а таксама замежных урадаў, і заклікаем пратэстоўцаў устрымлівацца ад незаконных мер, а ўлады Казахстана:
- Забяспечыць пастаянную павагу асноўных правоў і свабод усіх жыхароў і не дапускаць перарастання цяперашняй сітуацыі ва ўзброены канфлікт;
- Забяспечыць, каб іх рэакцыя на пратэсты строга адпавядала міжнародным стандартам правоў чалавека, у прыватнасці, каб негвалтоўныя сродкі вычэрпваліся ў кожным выпадку да ўжывання сілы, а таксама каб ужыванне сілы было супамерным, а шкода і траўмы былі зведзеныя да мінімуму і чалавечыя жыцці абароненыя;
- Паважаць права жыхароў на мірныя сходы, свабоду выказвання меркаванняў і свабоду асацыяцый і забяспечваць, каб любыя абмежаванні, якія накладаюцца на гэтыя правы, адпавядалі патрабаванням міжнароднага права ў галіне правоў чалавека, у тым ліку шляхам правядзення адрозненняў паміж мірнымі і нямірнымі ўдзельнікамі пратэстаў;
- Забяспечыць, каб узаемадзеянне з сіламі АДКБ ажыццяўлялася строга ў межах міжнароднага права і не прыводзіла да парушэнняў правоў чалавека;
- Прадаставіць поўную інфармацыю аб колькасці людзей, затрыманых у сувязі з пратэстамі за апошнія некалькі дзён, а таксама аб тым, дзе яны ўтрымліваюцца, і пераканацца, што ў іх ёсць аператыўны доступ да юрыдычнай дапамогі і што выконваюцца іх правы на свабоду ад катаванняў, жорсткага абыходжання, належныя прававыя працэдуры і справядлівы судовы разгляд;
- Прадаставіць поўныя дадзеныя аб колькасці пратэстоўцаў, якія былі параненыя і забітыя, і забяспечыць незалежнае, празрыстае, хуткае і эфектыўнае расследаванне гэтых выпадкаў, а таксама ўсіх выпадкаў ужывання сілы праваахоўнымі органамі і ўзброенымі сіламі, што прывялі да ахвяраў, з мэтай прыцягнення да адказнасці службовых асоб, адказных за празмернае ўжыванне сілы;
- Забяспечыць адпаведнасць любых мер, якія прымаюцца дзеля расследавання і пераследу незаконных дзеянняў пратэстоўцаў, патрабаванням належнай прававой працэдуры і міжнародным абавязальніцтвам Казахстана;
- Забяспечваць выкананне права на свабоду інфармацыі і бесперашкодны доступ да розных сродкаў сувязі, уключаючы Інтэрнэт;
- Устрымлівацца ад затрымання журналістаў, якія асвятляюць падзеі ў межах сваіх прафесійных абавязкаў, і забяспечыць бяспеку журналістаў;
- Забяспечыць прадстаўнікам грамадзянскай супольнасці магчымасць бесперашкодна адсочваць сітуацыю, і дазволіць прадстаўнікам Нацыянальнага прэвентыўнага механізму наведваць затрыманых пратэстоўцаў;
- Цалкам супрацоўнічаць з АБСЕ і ААН у вырашэнні наяўнай сітуацыі.
Падпісанты:
Асацыяцыя правоў чалавека ў Цэнтральнай Азіі (Францыя)
Асацыяцыя УМДПЛ (Украіна)
Беларускі Хельсінкскі камітэт (Беларусь)
Балгарскі Хельсінкскі камітэт (Балгарыя)
Цэнтр грамадзянскіх свабод (Украіна)
Цэнтр удзелу і развіцця (Грузія)
Цэнтр развіцця дэмакратыі і правоў чалавека (Расійская Федэрацыя)
Грамадзянскі кантроль (Расійская Федэрацыя)
Crude Accountability (Злучаныя Штаты Амерыкі)
DRA (Германія)
Фонд рэгіянальных ініцыятываў (Украіна)
Freedom Now (Злучаныя Штаты Амерыкі)
Грузінскі цэнтр псіхасацыяльнай і медыцынскай рэабілітацыі ахвяраў катаванняў (GCRT) (Грузія)
Хельсінкская Грамадзянская Асамблея — Ванадзор (Арменія)
Хельсінкская федэрацыя правоў чалавека (Польшча)
Цэнтр па правах чалавека (HRC) (Грузія)
Праваабарончы цэнтр "Вясна" (Беларусь)
Праваабарончы цэнтр "ЗМИНА" (Украіна)
Клуб Правоў Чалавека (Азербайджан)
Human Rights Matter e.V. (Германія)
Інстытут маніторынгу правоў чалавека (Літва)
Праваабарончы рух "Бір Дуйно-Кыргызстан" (Кыргызтан)
Венгерскі Хельсінкскі камітэт (Венгрыя)
Міжнароднае партнёрства за правы чалавека (IPHR) (Бельгія)
Грамадская альтэрнатыва КРФ (Украіна)
Lawtrend (Беларусь)
Прававая ініцыятыва (Беларусь)
Libereco — Партнёрства за правы чалавека (Германія)
Македонскі Хельсінкскі камітэт (Паўночная Македонія)
Нідэрландскі Хельсінкскі камітэт (Нідэрланды)
Нарвежскі Хельсінкскі камітэт (Нарвегія)
Офіс грамадзянскіх свабод (Таджыкістан)
Promo-LEX (Малдова)
Абарона правоў без межаў (Арменія)
Грамадскі фонд "Нотабэнэ" (Таджыкістан)
Грамадская арганізацыя "Пачатак" (Таджыкістан)
Грамадскі вердыкт (Расійская Федэрацыя)
Цэнтр "СОВА" (Расійская Федэрацыя)
Шведская сетка АБСЕ (Швецыя)
Швейцарскі Хельсінкскі камітэт (Швейцарыя)
Truth Hounds (Украіна)
Восток-SOS (Украіна)
CIVICUS